Le blog de Sangha OP

Le fumet du félon

Comment être au-dessus de tout soupçon quand toutes les intentions, de Sam Rainsy et son second, de servir le PPC (Parti du Peuple Cambodgien) sautent aux yeux, à savoir : négociation sans fin, intention de faire une loi pour protéger les trois grands manitous du régime corrompu, et interdiction au khmer ayant double nationalité d’être Premier ministre. Ils sont en train de faire le contraire à la volonté populaire, c’est-à-dire, au lieu d’inciter la population révoltée de redoubler le feu de contestation contre l’injustice, ils recommandent d’attendre à la prochaine bataille électorale en 2018. Cette manœuvre stupide, n’est qu’une stratégie pour ne plus occuper la route de la justice. Ainsi, le Parti du Salut national (PSN) abandonne la « place de démocratie ». Et ce pendant il n’y plus de bataille pour la justice. La fervente des braves, tel est le nom qui sera encore une fois dans l’oubli. En effet, La force de la « Troisième main » s’empare l’espoir des indignés et domine le pays. Cette situation est-elle une faute, ou plutôt une négligence de Sam Rainsy, en livra la clé à Hun Sen. Bien sûr, Sam Rainsy a été choisi par des millions des khmers par défaut pour être leur porte-parole, mais son insuffisance du charisme d’un grand homme qui lui conduisait directement vers le même chemin de la défaite, dont le nom est connu de tout le monde : la déroute de Ranariddh.       

Pour le PSN, désormais, son immoralité s’ajoute à l’impéritie, parce qu’il a laissé faire le massacre des révoltés en continuant de négocier avec les assassins. Le Cambodge vit donc à la fois, le hideux spectacle de la perpétration d’un crime exécrable, et l’exemple d’un entier dévouement à la plus juste des causes, la défense de la justice. Et l'on savait, après ce massacre, les chefs, Sam Rainsy et Kem Sokha, se réunirent en conseil à deux; lequel opine pour se retirer à l’ambassade des Etats-Unis. On peut le dire, il faut qu’ils soient assez lâches pour être paniqués dans le combat pour le salut de la patrie. Ce geste est bien la plus sommation la plus insolente et en même temps la plus impolitique aux yeux des manifestants. Fatigués et écœurés par le mensonge du PSN, ces révoltés sont tentés aujourd’hui par l’abandon définitive leur combat politique. Cette fuite de responsabilité est une  aubaine pour le parti au pouvoir. Il décrète illico ceux qui oseront descendre dans la rue seront punis comme hors la loi ; la population khmère était invité à traiter Hun Sen en Premier ministre légitime. L’indignation populaire excitée par cette incroyable injonction, n’aurait pas entrainé le soulèvement de la nation contre le gouvernement anticonstitutionnel, elle brisa le PSN sans retour sa force fragile.

Aujourd’hui, PPC et PSN se sont mis d’accord en plusieurs points pour sauver et servir la patrie à leur manière : le pays est en danger, non pas à cause de l’injustice, mais celle de la division politique entre leur parti ; l’union au tour du roi est donc pour eux le seul chemin du salut national. A travers les cris de douleur des manifestants dans la capitale royale, verront-ils la misère du peuple khmer pour demain ? Norodom Sihamoni, Hun Sen et le couple Sam Rainsy – Kem Sokha sont-ils légitime vis-à-vis du peuple souverain ? Avec leur voix de fausset, chacun a un rôle à jouer pour briser la volonté populaire, appelée le « vent de liberté » pour qu’il ne porte dans tout le pays les grains de démocratie, pourvu qu’ils trouvent l’esprit fertile. Il est temps pour le peuple blasé qui n’entendait que des mensonges perpétré d’en finir avec l’espoir perfide, orchestré par le PSN avec l’aide du PPC et le Royal déloyal, car on ne peut pas sauver le pays avec le même mensonge. Si le peuple khmer ne s’en préoccupe pas de son sort calamiteux et les Khmers de toutes les couches sociales ne se lèvent pas pour accomplir leurs devoirs de citoyen, alors la dictature deviendra irréversible. Face à ce danger imminent, les Khmers n’ont qu’un seul choix possible de ne plus attendre de l’inaction du PSN, parti d’opposition qui sert d’« alibi politique » plutôt que de force politique. Ce parti, dans sa négociation avec PPC, appelé la sieste, attire pour lui tous avantages, ne laissant au peuple khmer que de l’amertume. Le choix du peuple khmer n’est plus aussi de contempler la statue du Bouddha, et de s’entretenir familièrement avec Neak Ta (génie) qui donne la fortune, ou bien recevoir des directives de Tévoda (ange protecteur), lequel témoigne de la grande estime et de confiance qu’il possède envers le Roi et le Premier ministre actuel en leur prêtant sa force divine pour leur maintien au pouvoir. Le choix juste est d’agir maintenant avec sa force révolutionnaire pour assainir l’air du pays, pollué par le fumet du félon et balayer la dictature qui ouvre la porte du pays grande ouverte aux Vietnamiens. Sur ce point, il est temps de l’expliquer que  ces arrivants ne sont pas bien venus au Cambodge, non pas parce que les Khmers sont racistes, mais le nombre des clandestins vietnamiens est disproportionnel au nombre de la population cambodgienne et à la richesse du pays. Aujourd’hui, l’association entre le fumet du félon et la dictature sanguinaire qui exhalent une mauvaise odeur pour la démocratie et bien sûr, qui soulève contre elle les indignations de tous les Khmers, épris de la liberté. Mais ce pacte de diable est victorieux comme une force de vérité pour saluer la patrie, et Sam Rainsy et Kem Sokha ne s’inquiètent pas qu’elle est morale ou immorale. Et le choix de ces deux perfides corrompront la probité et l’austérité du nouveau Tévoda du nouvel an khmer, si je puis dire la chasteté de sa pensée divine.

L’effondrement, le lamentable fiasco de la révolte populaire après les dernières élections avait guéri les Khmers de leur enthousiasme, de leurs chimères et de leur espoir au PSN. L’esprit du peuple khmer d’aujourd’hui est-il tout préparé à accepter de relever un nouveau défi contre la dictature ? Parce que dans cet esprit qui cherchera dans les combats le rôle d’être acteur dans l’action, qui le prendra comme seule base solide du raisonnement, qui ramènera le courage comme au seul principe de vérité de la lutte contre la dictature. Ce principe n’est que la révolution au sens du progrès de l’humanité, pas de la destruction des classes et des races.  Quand commencera-t-elle cette révolution dans un Cambodge, dans lequel le fumet de félon est devenu insupportable ? Tout dépendra du courage du peuple khmer : Est-il prêt à l’épreuve de force face à la « troisième main » meurtrière de Hun Sen ? Il faut que le peuple khmer soit conscient que le nouveau Tévoda ne viendra pas pour punir les dictateurs et les menteurs. S’il ne déclenchait pas sa révolution maintenant, le PPC reste au pouvoir à l’éternel printemps, et le peuple khmer ne verra plus l’été khmer, comme Sam Rainsy le promit pendant la campagne électorale en 2013. Il serait criminel d’abandonner la lutte, parce que le danger du pays d’aujourd’hui n’est pas une crise politique, mais une décadence qui tue le pays. Il serait une faute de surseoir à l’acte du combat, parce que les négociations entre le PSN et PPC n’est qu’une ruse pour décourager l’engagement du peuple khmer dans la bataille pour la liberté et l’indépendance du pays.        

 ពិនិត្យឡើងវិញនៃព្រឹត្តិការណ៏សំខាន់ៗមាននៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តខ្មែរ

ចុចទីនេះដើម្បីអានចំពូកទី១ ព្រះធម្មរាជា,ស្តេចសង្គ្រោះជាតិឬក្បត់ជាតិ?

ចំពូកទី២

អធិប្បាយអំពីអំពើព្រះធម្មរាជា

សករាជ(១៤៧៨,១៥០៤)

យើងឃើញថា,ចាប់ពីឆ្នាំព្រះបាទសេរីរាជា(១៤៣៣,១៤៨៥)លើកទ័ពទៅច្បាំងនឹងនគរសៀមក្នុងឆ្នាំ១៤៥៣,មកដល់

ពេលព្រះអង្គ,ត្រូវបាទស្តេចសៀម,ចាប់ឃុំព្រះអង្គបានក្នុងកំឡុងឆ្នាំ១៤៨៥,ហើងនាំយកទៅស្រុកសៀម,ជាមួយនឹង

ព្រះស្រីសុរិយោទ័យ,ជាក្មួយ,និងជាសត្រូវរាជ្យ,ស្រុកខ្មែរ,ថិតនៅក្នុងស្ថានភាព,ជាស្រុកមានចម្បាំង,អស់រយៈពេលដ៏យូរ

មួយ,គឺ៣២ឆ្នាំ,ក្នុងរយៈពេលនេះ,បើយើងគិតពីឆ្នាំ,ដែលព្រះស្រីសុរិយោទ័យ,បានធ្វើអត្ថប្រកាស,ក្នុងឆ្នាំ១៤៧១,ឡើង

សោយរាជសម្បត្តិ,ជាន់លើរាជ្យព្រះបិតុលា,មានសង្គ្រាមស៊ីវឹលក្នុងនគរជាង១៤ឆ្នាំ(។)ក្នុងរយៈពេលជាងបីទស្សវត្សរ៌នេះ,

ប្រជារាស្រ្ត,បានជួបប្រទះនឹងទុក្ខវេទនាក្រៃលែង(។)ឈរលើបទដ្ឋាននេះឯង,ព្រះធម្មរាជា,ទ្រង់បានស្នើសុំស្តេចសៀម,

ឲយាងមកធ្វើអន្តរាគមន៏យោធាក្នុងស្រុកខ្មែរ,ដើម្បីរកសន្តិភាពជូនដល់ប្រជារាស្រ្តខ្មែរ។

ទង្វើរបស់ព្រះធម្មរាជានេះ,តើយើងអាចទុកជាអំពើជាវិជ្ជមាន,ឬអវិជ្ជមានសំរាប់ជាតិខ្មែរ?

ការសាងល្បងពិចារណាលើប្រធានសិក្សានេះ,គឺគ្មានបំណងទុកជាវិប្រតិការ(១)រកខុសត្រូវ,ចំពោះមតិឬគំនិតរបស់

អ្នកណាម្នាក់ដែលគេបានលើកយកធ្វើការពិចារណារួចមកហើយ,គឺវាគ្រាន់ជាមតិផ្ទាល់របស់ខ្ញុំ,សំរាប់ជូនដល់មហា

ជន,សំរាប់យកទៅធ្វើការពិចារណាបន្ថែម,លើអ្វីៗដែលលោកបានដឹងឮ,យល់ឃើញរួចមកហើយ,ដូច្នេះបើមានការខុស

ឆ្គងសូមអស់លោក,លោកស្រីមេត្តាអភ័យទោសទុកជាមុន។

សារជាតិនៃអំពើនេះ,គឺថិតនៅលើរស់ជាតិនៃ”សន្តិភាព”ដែលព្រះធម្មរាជា,ទ្រង់យកកម្លាំងបរទេស,មកធ្វើជាគ្រឿង

ផ្សំសំរាប់ដាក់ជូនភាគីខ្មែរ,ជាយុទ្ធការី,នៃវិវាទ,ឲបរិភោគ,ដើម្បីបន្សាបចំបាំងស៊ីវឹលពង្រេចពង្រិល,មានថេរវេលាយ៉ាង

យូរមួយ។

ធាតុនៃសង្រ្គាម

មុននឹងពិចារណាអំពីរស់ជាតិនៃសន្តិភាព,គួរយើងលើកជាអាទិ,យកធាតុនៃសង្គ្រាម,ដែលមានកើតឡើងនោះមក

ពិចារណា(។)ជាការជាក់ស្តែងណាស់,ធាតុសង្គ្រាមនេះ,ជាសង្គ្រាមកើតពីវិវាទក្នុងរាជវង្ស,នាំគ្នាធ្វើសង្គ្រាមនឹងគ្នា,ដើម្បី

ដណ្តើម,និងរក្សារាជបល្ល័ង្ក(។)ដូច្នេះសង្គ្រាមនេះ,មានធាតុជាសង្គ្រាមបំផ្លាញជាតិ,បំបែកឯកភាពជាតិ,និងបង្កើតទុក

ដល់រាស្រ្តខ្មែរ។

សង្គ្រាមនេះ,វាបង្ហាញនូវភាពបរាជ័យនៃសំវាទក្នុងរាជវង្ស,និងអស្ថិរភាពនៃរាជសក្តិ(អំណាចស្តេច)ដែលច្រើនមានកើត

ឡើងពីអវត្តមាននៃច្បាប់ស្នងរាជ្យសម្បត្តិទៀងទាត់,ដែលជាមូលហេតុនៃវិវាទរវាងអភិមានិកនៃរាជបល្ល័ង្ក។

អ្នកណាមួយជាអ្នកខុស​?

ព្រះមហាក្សត្យសេរីរាជា?

ព្រះមហាក្សត្យសេរីរាជា,ព្រះអង្គជាស្តេចឡើងសោយរាជ្យតាមផ្លូវនីត្យានុកូល,ដូច្នេះព្រះអង្គធ្វើសង្គ្រាមបង្ក្រាបព្រះស្រីសុ

រីយោទ័យ,ជាក្មួយ,ជាឧទ្ទាម,ដែលហ៊ានប្រឆាំងនឹងព្រះអង្គ,ដើម្បីដណ្តើមរាជ្យសម្បត្តិ,ជាកាតព្វកិច្ចរបស់ព្រះអង្គដែលជា

តំណាងនៃឯកភាពជាតិ,និងជាអ្នករក្សារបៀបរៀបរយក្នុងព្រះនគរ។

ដូច្នេះ,អំពើរបស់ព្រះសេរីរាជា,ក្នុងនាមព្រះអង្គជាមហាក្សត្យស្របច្បាប់,ជាអំពើនីត្យានុកូល,ដ្បិទវាជាបុព្ធសិទ្ធិរបស់មហា

ក្សត្យ,ដែលមានចែងក្នុងច្បាប់ប្រពៃណីនៃក្សត្យខ្មែរ(។)ជាសង្រ្គាមមានមូលហេតុត្រឹមត្រូវ,មានច្បាប់ជាសំអាង,ជារាជសម្ហារៈ

ស្វែងរកឯកភាពជាតិផង,និងការទំនុកបម្រុងប្រជារាស្រ្តក្នុងនគរតែមួយ,អំណាចតែមួយផង,ដើម្បីរក្សាសេចក្តីរៀបរយ,

សំរាប់ការរស់នៅរាល់ថ្ងៃ។

តែចំពោះព្រះអង្គផ្ទាល់,ទ្រង់មានបរាជ័យក្នុងការរក្សាសេចក្តីរៀបរយក្នុងរាជវង្ស,បណ្តោយឲសង្គ្រាមទាមទាររាជបល្ល័ង្កកើត

មានបាន,ហើយខ្ខះមធ្យោបាយស័ក្តិសិទ្ធិសំរាប់,រលត់វិវាទយោធានេះបាន(។)ការនេះ,ជាការទទួលខុសត្រូវរបស់ព្រះអង្គ,ក្នុង

នាមព្រះអង្គជាអ្នករក្សាសន្តិភាពក្នុងព្រះនគរ។

ទង្វើរបស់ព្រះអង្គ,ទោះបីជាអំពើស្របច្បាប់យ៉ាងណាក៏ដោយ,ក៏អាចរាស្រ្តចោទប្រកាន់ព្រះអង្គថា,ជាស្តេចខ្ខះទសពិជរាជធម៍,

ព្រោះក្នុងនគរមានសង្គ្រាមទាមទាររាជបល្ល័ង្ក,នាំបំបែកផែនដីខ្មែរ,ជាតំបន់អំណាចខុសៗគ្នា,ដែលធ្វើឲប្រជារាស្រ្តមានឧបសគ្គ,

ក្នុងការធ្វើចរាចរណ៏ដើម្បីប្រកបរបរចិញ្ចឹមជីវិត,គ្មានសន្តិសុខក្នុងការរស់នៅ,គ្មានសេចក្តីសុខក្នុងគ្រួរសារ,ព្រោះសមាជិកនៃ

គ្រួរសារ,ត្រូវស្តេចនិមួយៗកែនយកទៅធ្វើសង្គ្រាម,បំរើប្រយោជន៏អំណាចព្រះអង្គរៀងខ្លួន។

ព្រះស្រីសុរីយោទ័យ?

ព្រះអង្គជាឧទ្ទាម,ជាអ្នកបង្ករបង្កើតចលាចលដល់ជាតិ,មានទុច្ជន្ទៈ,ចង់ដណ្តើមអំណាចនៅពេលដែលនគរកំពុងធ្វើ

សង្គ្រាមនឹងនគរសៀម,នាំឲបែកបាក់កម្លាំងជាតិខ្មែរ,នៅចំពោះសត្រូវជាតិ(។)ដូច្នេះអំពើរបស់ព្រះអង្គ,ជាអំពើផ្ទុយ

នឹងប្រយោជន៏ជាតិ,ជាអត្ថទត្ថអំពើ,ទុកជាតិជាវត្ថុដែលខ្លួនប៉ងចង់បាន,យកសង្គ្រាមជាមធ្យោបាយ,ដើម្បីសំរេច

ទំនើងចិត្តខ្លួន,យកអំពើក្បត់,ជាសីលធម៍,ឥតស្គាល់សភាវៈ(ល្អនិងអាក្រក់)ស្គាល់តែមហិច្ជិតាគ្មានព្រំដែន,ដូច្នេះ,ព្រះអង្គ

ជាជនក្បត់ជាតិផង,សំបថនៅចំពោះមុខមហាក្សត្យ,ថានឹងមានភក្តីភាព,និងការពារព្រះមហាក្សត្យ,លុះដល់សេចក្តីស្លាប់។

ព្រះធម្មរាជា?

ព្រះអង្គជានិមិត្តរូបនៃគុណវិបត្តិបំពួន,ជាផ្លែល្វាផង,ជាផ្លែស្លែងផង,ព្រោះសន្តិភាពដែលព្រះអង្គយកបានមកសំរាប់ជាតិ

ខ្មែរ,ជាសន្តិភាពមានជាតិពិសពុល,ព្រោះជាសន្តិភាពបង្ខំតាមឆន្ទះសត្រូវជាតិក្នុងពេលនោះ,គឺសៀម,ដែលគេមានបំណង

តែមួយគត់គឺ”សងសឹកនឹងខ្មែរ”និងឆ្លៀតឪកាសរកប្រយោជន៏ក្នុងវិវាទផ្ទៃក្នុងខ្មែរ។

ព្រះអង្គជាជនក្បត់នឹងព្រះរៀមព្រះអង្គ,និងរាជបល្ល័ង្ក,ជាជនឪកាសនិយម,ឆ្លៀតរកអត្ថប្រយោជន៏នៅពេលដែល

ព្រះស្រីសុរីយោទ័យបង្កើតដំបន់អបគមន៏,ដែលជាការនាំឲបាត់ឯកភាពជាតិ(។)ព្រះអង្គមានលទ្ធភាពអាចជួយព្រះ

មហាក្សត្យ,ដោយយកកម្លាំងទ័ពព្រះអង្គទៅរួមនឹងកម្លាំងទ័ពហ្លួង,ដើម្បីបង្ក្រាបការបះបោរ,បំបែកឯកភាពជាតិ,តែ

ផ្ទុយទៅវិញ,បែរជាបង្កើតដំបន់អបគមន៏,ប្រកាសខ្លួនជាមហាក្សត្យ,រកគ្រប់មធ្យោបាយដើម្បីដណ្តើមអំណាច,រាជប

ល្ល័ង្ក,ទៅពឹងសៀម,ដោយយកឈាមកូនកាត់ជាតិសៀមរបស់ខ្លួន,ទៅប្រលោមចិត្តស្តេចសៀម,ឲមកជួយខ្លួន,ទោះបី

ដឹងច្បាស់ថា,ច្បាស់ជានឹងបាត់ប្រយោជន៏ដ៏ច្រើនដល់ជាតិ,ក្នុងការស្នើសូមជំនួយបរទេសនេះ,ជាពិសេស,នៅក្នុងជំនាន់

នោះ,ទៅសុំឲសៀមជួយ,គឺដូចជាបើកទ្វារនគរ,ឲសៀមចូលមកយកដីខ្មែរងាយស្រួលតែម្តង(។)ទង្វើនេះនាំប្រគរបញ្ហា,លើ

ជាតិខ្មែរ,ដែលមានសៀមជាអ្នកចំណេញដាច់មុខ,ហើយនាំប្រហែកខ្មែរនិងខ្មែរ,និងឲមានប្រឡុកបបុ័ច្ជាក្នុងសតិខ្មែរ(។)

ដូច្នេះ,ព្រះធម្មរាជាពុំអាចមានគុណសម្បត្តិជា,ក្សត្យជោតិក(២)បាននោះឡើយ(។)មោហាគតិ(៣)ព្រះអង្គ,នាំឲជាតិ

ធ្លាក់ក្នុងឥទ្ធិពលបរទេស,ក្លាយជាស្រុកខ្ញុំគេ,ជំពាក់គុណសៀម។

ព្រះអង្គជាជនក្បត់ជាតិស្មើភាពនឹងព្រះស្រីសុរីយោទ័យ,លើសពីព្រះស្រីសុរីយោទ័យ,ព្រះអង្គជាជន,យកការបោកប្រាស,

កុហក,ជាមធ្យោបាយសំរាប់រកប្រយោជន៏ផ្ទាល់ខ្លួន,រស់នៅក្នុងគោលការណ៏ដ៏ក្រខ្វក់,គឺ"ប្រយោជន៏អញធំជាងប្រយោជន៏

ជាតិ"។

ធាតុនៃសន្តិភាព

យើងឃើញហើយថាសន្តិភាពដែលព្រះធម្មរាជាបង្កើតបាននេះ,គឺជាបឋម,ជាសន្តិភាពដើម្បីរាជបល្ល័ង្ករបស់ព្រះអង្គ,

ជាសន្តិភាពលក់កិត្តិយសជាតិ,ទោះបីក្នុងសន្តិភាពនោះអាចនាំនូវឯកភាពជាតិមកវិញក៏ដោយ,តែជាតិខ្មែរបាត់

បូរណភាពទឹកដី,ព្រោះខេត្តខ្មែរទាំងឡាយនៅបែកខាងលិច,ដែលសៀមបគេបញ្ចូលជាឧបសម្ពន្ធក្នុងស្រុកសៀម,ត្រូវ

ព្រះធម្មរាជាទទួលស្គាល់ជាស្ថាពរ,ថាជាទឹកដីសៀមពេញច្បាប់(។)ឯកភាពជាតិនោះទៀត,គឺជាឯកភាពមានការប្រេះឆា

ក្នុងចិត្ត,រវាងខ្មែរនឹងខ្មែរ,ព្រោះជាឯកភាពជាតិកើតមានពីវញ្ឈការ(បោកប្រាស)ពីសំណាក់ភាគីមួយដែលទៅពឹងកម្លាំង

បរទេស,ឲជួយជម្រះជម្នះខ្លួន,ដើម្បីបំរើអត្ថប្រយោជន៏(។)ជាសន្តិភាពនាំឲខ្មែរគ្មានមោទនភាពបន្តិចណាឡើយ,ព្រោះ

សៀមគេចាប់ស្តេចខ្មែរយកទៅស្រុកគេបានងាយស្រួលដូចគេដកស្មៅដូច្នោះឯង,នាំឲខ្មែរមានជវនចិត្ត(៤)ថាខ្លួនជា

ជាតិសាសន៏សុញ្ញ,ចំពោះសត្រូវជាតិ,សន្តិភាពបានមកពីកម្លាំងបរទេស,គឺពីតជាសន្តិភាព,ភេជ្ជរូប(៥)សំរាប់ជាតិ។

យើងដឹងថា,ការទៅពឹងសៀម,ឲជួយក្នុងវិវាទផ្ទៃក្នុងខ្មែរ,វាក៏ក្លាយជាទម្លាប់របស់រាជវង្សខ្មែរតៗមកទៀត,តួយ៉ាងព្រះ

អង្គចន្ទ,ដែលខ្មែរភាគច្រើន,តែងតែទុកព្រះអង្គជាវិរបុរស,ដែលជាព្រះរាជបុត្រព្រះធម្មរាជា(។)ខ្ញុំនឹងលើកយកករណី

ព្រះអង្គចន្ទ,មកធ្វើប្រធានសិក្សានៅពេលខាងមុខទៀត។

សន្តិភាពដែលព្រះធម្មរាជា,ទ្រង់ទុកជាបុញ្ញកិរិយា(ទង្វើដ៏ល្អ)របស់ទ្រង់,ព្រោះព្រះអង្គនាំសេចក្តីសុខជូនប្រជារាស្រ្តបាន,

សួរថា,តើសេចក្តីសុខនោះ,ជាសេចក្តីសុខបែបណា,សំរាប់ប្រជារាស្រ្ត,ក្រោយពីបានបាត់បង់អស់នូវអ្វីៗ,ដែលជាប្រគោល

នៃជីវិត,ក្នុងសង្គ្រាមបំផ្លាញជាតិ។

ព្រះធម្មរាជាជាអ្នកដុតភ្លើងសង្គ្រាមម្នាក់,ហើយរក្សាភ្លើងនោះ,ឲឆេះយ៉ាងយូរបំផុត,ដើម្បីឲផ្ទះខ្មែរលែងមានស្តំ(សសរ)

សំរាប់ទ្រទ្រង់,ដើម្បីទ្រង់,ស្រួលទៅសូមស្តេចសៀម,ឲមកយកជ័យជំនះលើខ្មែរ,សំរាប់អំណាចរបស់ទ្រង់តែប៉ុណ្ណោះ។

សេចក្តីសន្និដ្ឋាន

បើយើងបានអានឯកសារ,លោកអេងសុត,យើងឃើញថា,ក្នុងឯកសារនោះ,គ្មានមានការវិនិច្ជ័យទៅលើហេតុការណ៏,

ដែលមានកើតឡើងនោះឡើយ,អ្នកប្រវត្តិសាស្រ្តខ្មែរ,គ្រាន់តែលើកព្រឹត្តិការណ៏មកបង្ហាញ,តែមិនមែនមានន័យថា,

គាត់គ្មានគំនិត,ចង់បកស្រាយឲល្អិតល្អន់នូវព្រឹត្តិការណ៏,ដែលគាត់បានសរសេរទុកនោះឡើយ,ប៉ុន្តែនៅក្នុងបរិការណ៌

ខ្មែរជំនាន់នោះ,សេរីភាពមតិ,ត្រូវអ្នកកាន់អំណាច,គេទុកជាបទឧក្រិដ្ឋប្រឆាំងរដ្ឋ,ឬជាបទឧក្រិដ្ឋប្រមាថព្រះមហា

ក្សត្យ។

ដូចយើងបានដឹងរួចហើយដែរថា,អ្វីដែលជាប្រវត្តិសាស្រ្តជាតិ,គឺជាកម្មសិទ្ធិរបស់អ្នកកាន់អំណាច,អ្វីដែលជាមតិផ្ទុយ,

ពីនិក្ខេបបទជាផ្លូវការ,គឺជាអវិជ្ជា,ជាវិទ្ធង្សនាបំផ្លាញប្រយោជន៌ជាតិ,ដូច្នេះជាបទឧក្រិដ្ឋប្រឆាំងនឹងជាតិ(។)នៅក្នុង

ទស្សនៈបែបនេះ,យើងជូនជាមតិថា,ប្រវត្តិសាស្រ្តរបស់ជាតិខ្មែរ,ដែលយើងបានអានក្តី,បានឮក្តី,មានលក្ខណៈជាព័តិ

មាន,ឬជាការឃោសនារបស់អ្នកកាន់អំណាច,ច្រើនជាងជាប្រវត្តិវិទ្យា,ហេតុនេះឯង,ចំពោះយើង,អ្នកអានគួរត្រូវមាន

ការប្រយ័ត្ន,គឺកុំអាននឹងភ្នែក,សំរាប់គ្រាន់ឲមានការភើបចិត្ត,តែត្រូវយកសម្បជញ្ញ,មកអាន,ដើម្បីរកការពិតសំរាប់

ទុកជាមេរៀនសំរាប់ជាតិ(។)ប្រវត្តិសាស្រ្តជាតិខ្មែរ,ដែលអ្នកប្រាជ្ញបរទេស,បានស្រាវជ្រាវយ៉ាងល្អិតល្អត់,ដោយយកវិជ្ជា

វិទ្យាសាស្រ្តជាវិធីក្នុងការសិក្សារបស់គេ,គឺពិតជាមានការពិតច្បាស់នោះហើយ,តែអ្នកប្រាជ្ញទាំងនោះ,គេយកមកសរ

សេរសំរាប់ជូន,ជាព័តិមាន,ជាបឋម,ដល់ជនជាតិគេ,ឬអ្នកចេះដឹងក្នុងកំរិតខ្ពស់មួយ,និងទុកជាការកត់ចំណាំសំរាប់

ការចេះដឹងនៃមនុស្សជាតិ,ដូច្នេះច្បាស់ជាអ្នកអាន,គេយកមកពិចារណាជានិច្ច,នូវអ្វីដែលគេបានអាន,ព្រោះអ្នក

ទាំងនោះ,គេមានទម្លាប់ក្នុងវប្បធម៍របស់គេគឺ,គតិវិវេចនា(៦)សំរាប់រកពន្លឺសំរាប់ការចេះដឹងរបស់គេ(។)គតិវិវេចនា

នេះហើយ,ដែលវាគ្មាននៅក្នុងវប្បធម៍ខ្មែរ,ព្រោះជាតិខ្មែររស់នៅក្នុងរបបសក្តិភូមិ,របបផ្តាច់ការ,ជានិច្ច។

ការដឹងឮ,ដោយមិនបានយកវា,មកធ្វើការពិចារណា,មិនអាចទុកជាការចេះដឹងបាននោះឡើយ,ហើយប្រីជាញាណ

(ការកំណត់ដឹង)ណា,ដែលមនុស្សម្នាក់មាននោះ,ពុំអាចចាត់ទុកវា,ជាជំនឿដាច់ខាត,សំរាប់ជនម្នាក់ទៀតបាននោះ

ឡើយ,ដូច្នេះបណ្ឌិតមានះ,គឺមានះ,របស់អ្នកល្ងង់,ដែលលើកខ្លួនដោយប្រកាន់ថាខ្លួនជាអ្នកប្រាជ្ញ។

 ពិនិត្យឡើងវិញនូវព្រឹត្តិការណ៏សំខាន់ៗមាននៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តខ្មែរ

 ចុចខាងលើអត្ថបទដើម្បីអានអត្ថបFichier PDF

ព្រះធម្មរាជា

(១៤៧៨,១៥០៤)

ចំពូកទី១

សង្ខេបនិងសម្រួល,ដកស្រង់ពីឯកសារលោកអេងសុត

ព្រះធម្មរាជា,ជាព្រះរាជសង្កិណ្ណបុត្រ(កូនកាត់)ព្រះបាទពញាយ៉ាត(១៣៨៣,១៤២៧)ម្តាយព្រះអង្គជាជនជាតិសៀម,មាន

នាមស៊ីសាងាម,ដែលជាស្នំឯក,ថ្នាក់ព្រះម្នាងរបស់ព្រះឥន្ទរាជា,ដែលជារាជបុត្រស្តេចសៀម,ដែលព្រេះចៅសៀមទុកឲ

នៅគ្រងរាជ្យក្នងនគរកម្ពុជា,បន្តបន្ទាប់ពីព្រះរៀមរបស់ទ្រង់ពីរនាក់មក(ចៅបាសាតនិងចៅកំបង់ពិសី)ក្រោយពីព្រះអង្គ

វាយបានស្រុកខ្មែរដាក់ជាជាចំណុះ,នាឆ្នាំ១៣៥៣(។)ក្រោយពីព្រះឥន្ទរាជា,ចាញ់សង្គ្រាមព្រះបាទពញាយ៉ាត,ហើយស្លាប់ក្នុង

សង្គ្រាមទៅ,ព្រះបាទពញាយ៉ាត,ក៏សព្វព្រះទ័យនឹងអ្នកស៊ីសាងាមនោះណាស់,ស្តេចទ្រង់យកអ្នកម្នាងនេះ,ទុកជាព្រះស្នំឯក,

បន្ទាប់មកព្រះម្នាងស៊ីសាងាម,បានប្រសូត្របានព្រះរាជបុត្រមួយអង្គ,ព្រះនាមព្រះធម្មរាជា(។)ត្រូវដឹងថាព្រះពញាយ៉ាត,មាន

ព្រះរាជបុត្របីអង្គ,កើតពីមាតាបីខុសគ្នា,ព្រះនរាយណ៏រាជា,ព្រះសេរីរាជា,និងព្រះធម្មរាជា,ក្រោយពីព្រះពញាយ៉ាតសុគតទៅ,

ព្រះរាជបុត្រច្បង,ព្រះនរាយណ៏រាជា,ត្រូវបានព្រះបរមរាជវង្សានុវង្ស,នាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រី,អញ្ជើញព្រះអង្គ,ឲឡើងសោយរាជ្យ

ស្នងព្រះបីតា,លុះព្រះអង្គសោយរាជ្យបាន៦ព្រះវស្សា,ព្រះជន្ម៣៩ឆ្នាំ,ទ្រង់ប្រឈួនជាទម្ងន់,ហើយសុគតទៅ,ព្រះបរមរាជវង្សា

នុវង្ស,នាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រីក៏នាំគ្នាអញ្ជើញព្រះសេរីរាជា,ជាព្រះអនុជបន្ទាប់,ឲឡើងសោយរាជ្យស្នងព្រះជេដ្ឋា(។)បន្ទាប់

ពីបានឡើងសោយរាជ្យ,អស់មួយរយៈពេលមក,ទ្រង់បានដំណឹងថា,នៅស្រុកសៀមមានកើតកង្វល់,ព្រោះឃុនវរវង្សា

បានធ្វើរដ្ឋប្រហារដណ្តើមរាជ្យ,ពីព្រះចៅយ៉តហ្វា,ដំណឹងនេះនាំចិត្តព្រះអង្គ,ចង់សងសឹកនឹងនគរសៀមដែលតែងតែ

លើកទ័ពមកវាយស្រុកខ្មែរពីរគ្រារួចមកហើយ,កៀរគ្រួរខ្មែរ,យកទៅជាច្រើន,ព្រោះទ្រង់ឈ្វេងយល់ថា,បើលើកទ័ពទៅ

វាយសងសឹកសៀម,ក្នុងពេលនគរនេះកំពុងមានវិវាទផ្ទៃក្នុង,ហើយវាពុំទាន់រៀបទាបនៅឡើយ,ប្រាកដជាមានជ័យ

ជំនះពុំខាន(។)

ក្រោយពីបានពិចារណាជាមួយអស់សព្វមុខមន្ត្រីរួចហើយ,ទ្រង់បានបញ្ជាឲកេណ្ឌពលបានចំនួន១២ម៉ឺននាក់,ហើយ

ព្រះអង្គដឹកនាំទ័ពផ្ទាល់,ចូលវាយនគរសៀម,ទុកឲព្រះអនុជ,ព្រះធម្មរាជា,នៅរក្សាព្រះនគរ(។)ប្រតិបត្តិការសឹកវាយ

សម្រុកចូលស្រុកសៀមលើកនេះ,មានដំណើរប្រកបដោយជោគជ័យ,ក្នងរយៈពេលដ័ខ្លីមួយ,កងទ័ពហ្លួង,បានវាយយក

ខេត្តមឿងបស្ចិមបាន”មឿងប្រាជិមសព្វថ្ងៃនេះ”,ចាប់បានចៅហ្វាយខេត្ត,និងក្រមការសៀមជាច្រើន,ហើយថែមទាំង

កៀរគ្រួរសៀមបានជាងមួយពាន់ប្លាយនាក់ទៀតផង,ឯចំណែកសម្តេចចៅហ្វាទឡ្ហៈកែវ,មេទ័ពជើងទឹក,លោករំដោះ

បានវិញខេត្តខ្មែរពីរ,រយ៉ង,និងចន្ទបូរី,ដែលសៀមវាយយកបានពីអតិតកាល,លោកតាំងទីបញ្ជាការសេនាធិការក្នុង

ខេត្តរយ៉ង,រង់ចាំរាជបញ្ជាថ្មី,ពីព្រះមហាក្សត្យ,ដែលកំពុងបោះពន្លាជ័យនៅខេត្តមឿងបស្ចិម។

ក្រោយពីបានស៊ើបបានដឹងច្បាស់ពិត,ថាឥឡូវនេះប្រទេសសៀមឈប់មានកើតកោលាហលទៀតហើយ,ព្រោះឃុនពិរេ

ន្ទ្រទេព,ឃុនព្រះឥន្ធទេព,ម៉ឺនរាជស្នេហា,លួងស៊ីយ៉ត,នាំគ្នាងើបបះបោរទម្លាក់ពញាវរវង្សា,ពីអំណាចហើយថែមទាំង

បានប្រហារជីវិតជនដណ្តើមរាជ្យព្រមទាំងម្តាយទៅទៀត,ឥឡូវនេះចតុជនាភិបាល(១)បានលើកប្រធានរាជា,ជាព្រះ

វង្សឲសោយរាជ្យ,ទ្រង់ព្រះនាមព្រះមហាចក្រពត្រាធិរាជ(។)ទោះបីជ្រាបដឹងច្បាស់,ពីសភាពការណ៏នេះ,ព្រះរាជាខ្មែរ,ទ្រង់

នៅតែព្រះទ័យលើកទ័ពទៅវាយរាជធានីសៀម,តែជំនាន់នោះទ័ពខ្មែរគ្មានកាំភ្លើងធំសោះ,ឯចំណែកខាងសៀមវិញ,គេ

មានកាំភ្លើងធំច្រើន,អាចបាញ់ពីបន្ទាយនាំឲទ័ពខ្មែរចូលជិតពុំបាន(។)បន្ទាប់ពីសាកល្បងច្រើនលើកគ្រា,វាយបន្ទាយ

របស់សៀម,តែនៅឥតបែក,ហើយនាំឲស្លាប់ពលខ្មែរជាច្រើន,ព្រះសេរីរាជា,ក៏សំរេចចិត្តដកទ័ពត្រឡប់មកតាំងនៅ

ខេត្តបស្ចិមវិញសិន,ពេលដកទ័ពនោះទ័ពសៀមឃើញហើយ,តែពុំហ៊ានលើកតាមទេ។

និយាយអំពីនៅក្នុងនគរខ្មែរវិញ,នៅពេលដែលព្រះសេរីរាជាលើកទ័ព,ទៅវាយសៀម,ព្រះរាជបុត្រមតកក្សត្យព្រះនរាយណ៏

រាជា,ព្រះនាមព្រះស្រីសុរិយោទ័យ,ជាក្មួយព្រះសេរីរាជា,ទ្រង់មានបំណងដណ្តើមរាជ្យ,ទ្រង់ទៅបបួលរាស្ត្រនិងនាម៉ឺនសព្វ

មុខមន្ត្រីនៅត្រើយខាងកើតបានច្រើន,សុខចិត្តចុះចូលជួយទ្រង់,រួចកេណ្ឌទ័ព,លើកទៅសង្កត់ខាងត្រើយកំពង់សៀម

ស្ទឹងត្រង,បាយណ៏ជើងព្រៃ,និងត្រើយខាងជើងបានជាច្រើន។

ដឹងដំណឹងនេះភ្លាម,ព្រះធម្មរាជា,បានបញ្ជាឲមន្ត្រីខាងព្រះអង្គ,ចេញទៅកាន់កាប់ជាបន្ទាន់ខេត្តទាំងឡាយនៅកម្ពុជា

ក្រោមសព្វថ្ងៃនេះ,តាំងពីខេត្តសំរោងទងរហូតដល់ខេត្តទឹកខ្មៅ,រហូតទល់នឹងសមុទ្រ(។)ខាងកោះស្លាកែត,រហូតដល់

ពាមមីថ,ព្រៃនគរ,លង់ហោ,ផ្សារដែក,ទ្រង់តាំងចៅហ្វាយស្រុកថ្មីគ្រប់ខេត្ត,ត្បិតចៅហ្វាយស្រុកក្នុងងារគ្រប់ខេត្តទាំង

នោះបានចូលទៅក្នុងក្បួនទ័ព,ជាប់ដង្ហែព្រះរាជាទៅធ្វើសង្គ្រាមនៅស្រុកសៀមអស់ទៅហើយ(។)លុះទ្រង់ចាត់ឲរក្សា

ខេត្តមាំមួនហើយ,ទ្រង់បានចាត់មន្រ្តី,ឲទៅក្រាបទូលព្រះជេដ្ឋាធិរាជ,ឲទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។

ព្រះបាទសេរីរាជា,ជ្រាបហើយ,ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់,ឲមេទ័ពទាំងឡាយកៀរឈ្លើយសៀម,ហើយស្រូតរូតលើកទ័ព,ត្រឡប់ចូល

មកក្រុងកម្ពុជាធិបតីវិញ,តែទ្រង់ទុកទ័ពចំនួន៥.០០០នាក់,ដាក់ក្រោមបញ្ជាផ្ទាល់ចៅហ្វាយខេត្តបាត់ដំបង,ឲនៅ

កាន់កាប់ខេត្តនាងរោង,ដើម្បីរាំងទ័ពសៀម(។)ពេលទ្រង់យាងមកដល់ខេត្តពោធិសាត,ទ្រង់ជួបប្រទះ,សារហារីព្រះធម្ម

រាជា,ជាអនុជ,នាំបន្ទូលចូលទៅថ្វាយទ្រង់តាមសារសម្ងាត់,មានសេចក្តីថា៖

សូមអញ្ជើញព្រះករុណាពិសេស,លើកទ័ពឆ្លងត្រើយកំពង់សៀម,ហើយវាយប្រសប់ខ្ទប់ពីខាងជើងទ័ពក្មួយស្រីសុរិយោ

ទ័យតែម្តង,គង់មានជ័យជំនះជាមិនខាន,មិនចាំបាច់ព្រះករុណាវឹលត្រឡប់ចូលក្រុងកម្ពុជាធិបតីសិននោះឡើយ,នាំ

ឲខាតពេលវេលា,ព្រោះដំបន់ខាងត្បូង,និងខាងលិច,ថិតនៅក្រោមការត្រួតត្រាមាំមួនរបស់ទ័ពទូលបង្គំ,កុំឲព្រះ

ករុណាព្រួយព្រះរាជហឫទ័យអ្វីនោះឡើយ។

ព្រះសេរីរាជា,ទ្រង់ពេញព្រះទ័យនឹងយុទ្ធសាស្ត្រនេះណាស់,ទ្រង់លើកទ័ពជាប្រយ៉ាប់,ទៅវាយទ័ពព្រះស្រីសុរិយោទ័យតែម្តង,

ទទួលជ័យជំនះដូចបានគ្រោងទុកមែន,គឺវាយយកស្រុកត្រើយខាងជើង,បានវិញទាំងអស់(។)ទទួលបានជ័យជំនះរួច

ស្រេចអស់ហើយ,ព្រះសេរីរាជា,ទ្រង់បានបោះពន្លាជ័យនៅស្រុកឆ្លូង,មុននឹងវឹលត្រឡប់ចូលរាជធានី,តែពេលនោះ,ព្រះស្រី

សុរិយាទ័យ,ទ្រង់វាយលុកតបវិញ,បែកបន្ទាយជាច្រើនរបស់ព្រះរាជា,ទោះបីព្រះអង្គសាកល្បងវាយតបវិញជាច្រើនគ្រា,

តែនៅតែបរាជ័យ,ដូច្នេះព្រះអង្គ,ក៏សំរេចព្រះទ័យ,នាំទ័ពឆ្លងទន្លេ,មកត្រើយខាងលិចវិញ,ពេលដកទ័ពនោះ,ពលទា

ហាន,ដែលមានកំណើត,នៅត្រើយខាងកើត,នាំគ្នារត់ចោលជួរទ័ព,ព្រោះមិនចង់ទៅចោលគ្រួររសារខ្លួន,ការលហបង់

នេះ,នាំឲចំនួនកងទ័ពព្រះរាជាចុះជាច្រើន,បង្កើតជាការពិបាក,នឹងបន្តធ្វើសឹកបានទៀត,ទ្រង់ក៏សំរេចព្រះទ័យ,ដក

ថយទ័ពហ្លួង,មកបោះពន្លាជាបណ្តោះអាសន្ន,ក្នុងបន្ទាយខេត្តអម្រាគគិរិន្តបូណ៏,តែទ្រង់ទុកទ័ព,ឲនៅរក្សាខេត្តកំពង់

សៀម,ជើងព្រៃស្ទឹងត្រង,ដែលជាខេត្តនៅត្រើយខាងជើង។

ត្រឡប់មកនិយាយពីព្រះធម្មរាជាវិញ,ដឹងដំណឹងថាព្រះជេដ្ឋា,ជួបការពិបាក,ក្នុងការបន្តធ្វើសឹក,នឹងទ័ពព្រះស្រីសុរិ

យោទ័យ,ទ្រង់កើតមានចិន្តារៀបជើងព្រួល,ទប់នឹងកំហឹងព្រះជេដ្ឋា,តាមការញះញង់ជាច្រើនលើកមកហើយ,ពីបរវារ

ព្រះជេដ្ឋា,មកលើទ្រង់,ដូច្នេះទ្រង់គិតថាត្រូវតែទ្រង់ពឹងខ្លួនទ្រង់,ដើម្បីសុវត្ថភាពទ្រង់ជាបឋម,ដោយយកយុទ្ធសាស្ត្រ”

ការការពារខ្លួនដ៏ល្អមួយ,គឺត្រូវវាយប្រហារមុន”គិតឃើញបែបនេះរួចហើយ,ទ្រង់បញ្ជាឲមន្ត្រីរាជទូតនាំគ្រួរសារ,ព្រះ

ទេពី,នារីស្រីព្រះស្នំ,និងព្រះរាជទ្រព្យ,ព្រះបាទសេរីរាជា,ទៅថ្វាយព្រះជេដ្ឋា,ជាមួយគ្នានោះដែរ,ព្រះធម្មរាជា,ទ្រង់ធ្វើចុត

ហ្មាយថ្វាយព្រះជេដ្ឋាថា,សូមព្រះករុណាកុំវឹលត្រឡប់ចូលក្រុងចតុម្មុខវិញ,ព្រោះនាំឲខូចការណ៏សឹក,ដោយហេតុទុកឲទ័ព

នៅក្រោមការត្រួតត្រាព្រះជេដ្ឋា,គ្មានការគាំទ្រពីទ័ពហ្លួង,និងជាបង្អែកយុទ្ធសាស្ត្រ,ដើម្បីទប់ទល់,នឹងការវាយប្រហារ

របស់ទ័ពព្រះភាតិនេយ្យោ(ក្មួយ)ស្រីសុរិយោទ័យ។

ជាមួយគ្នានោះដែរ,ព្រះធម្មរាជាបានបញ្ជា,ឲមន្ត្រីព្រះអង្គនាំទ័ពធំមួយ,ទៅបោះនៅស្រុកឧដុង្គ,ក៏ចាប់ផ្តើមធ្វើប្រតិ

បត្តិការសឹក,វាយរាំងទ័ពព្រះស្រីសុរិយាទ័យ,នៅល្វាឯម,និងទិសខាងត្បូង,ហើយរៀបចំធ្វើខ្សែក្រវាត់,ការពារទ័ពព្រះ

រាជានៅបែកខាងជើង,និងតាំងហាត់សេនាទាហាន,ប្រមូលស្បៀងអាហារ,នៅក្នុងព្រះនគរ,ដើម្បីការពារជាយថាហេតុ

ពីការវាយប្រហាររបស់ទ័ព្រះជដ្ឋាក្តី,ឬព្រះភាគិនេយ្យោក្តី,ចូលក្រុងចតុម្មុខ(។)ឯចំណែព្រះបាទសេរីរាជា,ក្រោយពីបាន

អានសេចក្តីក្នុងចុតហ្មាយសព្វគ្រប់អស់ហើយ,យល់ដឹងភ្លាមពីបំណងខ្មៅរបស់ព្រះអនុជ,ចង់ញែកព្រះអង្គពីរាជ

បល្ល័ង្កក្រុងចតុម្មុខ,ទ្រង់ខ្ញាល់ណាស់,មានបំណងលើកទ័ព,ទៅវាយព្រះធម្មរាជាភ្លាម,តែអស់មន្ត្រីរបស់ព្រះអង្គ,អន្ទង

ព្រះអង្គ,កុំឲបង្កើតសមរភូមិទី២,ព្រោះខ្លាចព្រះធម្មរាជា,និងព្រះស្រីសុរិយោទ័យ,ចូលគំនិតគ្នា,មកវិវាទនឹងព្រះអង្គ។

ក្រោយពីបានទទួលជ័យជំនះច្រើនគ្រាលើទ័ពព្រះបាទសេរីរាជា,ព្រះស្រីសុរិយោទ័យ,ត្រូវបាននាយកកងទ័ព,និងអស់

មុខមន្ត្រីរបស់ទ្រង់,អញ្ជើញព្រះអង្គ,ឲឡើងសោយរាជសម្បត្តិផែនដី,ក្នុងព្រះជន្មាយុ២៦ព្រះវស្សា,ឯចំណែកព្រះធម្មរាជា,

ទ្រង់ពុំព្រមទទួល,តាមសេចក្តីស្នើរសុំពីអស់មន្ត្រីព្រះអង្គ,ឲទ្រង់ឡើងសោយរាជសម្បត្តិផែនដី,ដូចព្រះភាគិនេយ្យោនោះទេ,

ទ្រង់គ្រាន់តែតាំងខ្លួន,ជាអ្នករក្សាផែនដី,ថិតក្រោមការត្រួតត្រា,ទ័ពរបស់ព្រះអង្គតែប៉ុណ្ណោះ,តែក្រោយមក,ក្នុងឆ្នាំ១៤៧៨,

ព្រះអង្គក៏សុខចិត្ត,តាមការកួនជាច្រើនគ្រា,ពីសំណាក់នាម៉ីនសព្វមុខមន្ត្រីរបស់ព្រះអង្គ,ឲទ្រង់ឡើងសោយរាជសម្បត្តិ

ផែនដី,ក្នុងជន្មាយុ២៦វស្សា(។)ដូច្នេះស្រុកខ្មែរជំនាន់នោះមានបែងចែកជាបីផែនដី៖

ផែនដីព្រះបាទសេរីរាជា,បណ្តាខេត្តចំណុះព្រះអង្គ,ឋិតក្នុងផែនដីឧត្តរទិសមាន៖

តាំងពីខេត្តលង្វែក,រលាប្អៀ,អម្រាគគិរិបូណ៏,ក្រគរ,គ្រង,ពោធិសាត់,បាត់ដំបង,ឫស្សីសាញ,តាមសីមា,មង្គលបូរី,រយ៉ង,

សុរិន្ទ,សិង្គារ,កំពង់សៀម,ស្ទឹងត្រែង,ជើងព្រៃ,គោកសេះ,អន្ទង់រាជ,ព្រំទេព,ព្រៃក្តី,ស្ទោង,ជីក្រែង,រលួស,សៀមរាប,ម្លូព្រៃ,

ជាំក្សាន្ត,,ត្នោត,ទឹកជោរ,រៀងទៅទល់នឹងដែនសៀម។

ផែនដីដីព្រះធម្មរាជា,បណ្តាខេត្តចំណុះព្រះអង្គមាន៖

បណ្តាខេត្តត្រោយខាងលិចដែលមិននៅក្រោមចំណុះព្រះជេដ្ឋាទាំងអស់,ថែមទាំងខេត្តតាំងពីសំរោងទង,បាទី,លើក

ដែក,ទ្រាំង,បន្ទាយមាស,ថ្ពង,បាសាក់,បាវៀ,ពាម,កៅស្លាកែត(ស្រុកលើកលើកដែកសព្វថ្ងៃ)កំពត,កំពង់សោម,ព្រះ

ត្រពាំង,ក្រមួនស,ដូនណៃ,រៀងទៅទល់នឹងសមុទ្រ។

ផែនដីព្រះស្រីសុរិយោទ័យ,ក្នុងឆ្នាំ១៤៧១,មានខេត្តចំណុះដូចតទៅ៖

តាំងពីខេត្តសៀមបូក,សម្បុកសម្បូណ៏,ក្រចេះ,ឆ្លូង,ត្បូង,បាសាន,ទទឹងថ្ងៃ,ព្រៃវែង,បាភ្នំ,រំដួល,ស្វាយទាប,រោងដំរី,

ព្រៃនគរ,លងហោ,ជើងបាដែង,រៀងទៅទល់នឹងនគរចាម។

ក្នុងរាជវិវាទជាត្រីកោណនេះ,មានរយៈពេលដប់ឆ្នាំ,នាំឲរេហ៏ពលរាស្ត្រស្លុយស្លាប់ជាច្រើននាក់,តែគ្មានផែនដីណាមួយ

មានប្រៀបជាងគេនោះឡើយ,ក៏នាំគ្នាផ្អាកសង្គ្រាម,នៅស្ងៀម,ស្តេចទាំងបីព្រះអង្គ,ក៏សំរេចចិត្តនៅរក្សាផែនដីរបស់

ទ្រង់រៀងខ្លួន,រង់ចាំឪកាសល្អ,ដើម្បីបន្តសង្គ្រាមស៊ីវឹល,តែយុទ្ធវិស្រម(trêve)នេះ,ត្រូវបានព្រះសេរីរាជាបញ្ឈប់មុនគេ,ទ្រង់

បានលើកទ័ព,វាយសំរុកចូលក្នុងផែនដីព្រះសុរិយោទ័យជាច្រើនគ្រា,តែពុំទាន់ចាញ់ឈ្នះម្ខាងៗឡើយ(។)សង្គ្រាមកើត

មានឡើងជាថ្មីនេះ,នាំឲអស់អាណាប្រជានុរាស្ត្រវិនាសដោយជម្ងឺជាច្រើន,ប្រទេសកើតកោលាហលខ្លាំងណាស់,ចោរ

ខ្មួញ,ក៏កម្រើកថ្លើមធំ,ប្លន់កាប់ចាក់សម្លាប់ប្រជារាស្ត្រគ្រប់ស្រុកគ្រប់ដំបន់។

ក្នុងឆ្នាំ១៤៨៥,ព្រះធម្មរាជាមើលឃើញសភាពការណ៏បែបនេះ,ទ្រង់មានព្រះរាជហឫទ័យអាណិតរាស្ត្រ,ទើបទ្រង់តែង

សុភអក្សរ,ឲព្រះរាជតេជទូតចុះទូក,យកចុតហ្មាយនេះទៅថ្វាយព្រះចៅសៀម,នៅក្រុងទេពបុរី,សូមអញ្ជើញព្រះចៅ

ចក្រពត្តិ,ឲលើក,ព្យូហះកងទ័ព,ទៅជួយប្រាបប្រាម,សង្គ្រាមរវាងព្រះសេរីរាជានឹងព្រះសុរិយោទ័យ,ដើម្បីសេចក្តីសុខដល់

បណ្តារាស្រ្ត(។)ក្នុងចុតហ្មាយនេះ,ព្រះធម្មរាជា,មានការស្នើសូមដល់ព្រះចៅសៀម,សូមឲទុកស្រុកខ្មែរនិងសៀមជានគរតែ

មួយ,បើព្រះនគរខាងណាកើតសឹកសង្គ្រាម,ព្រះនគរម្ខាងទៀតនឹងលើកទ័ពទៅជួយគ្នាទៅវិញទៅមក,ទុកព្រះមហា

ក្សត្រទាំងពីរជាព្រះរៀម,ព្រះអនុជ។

លុះអាល័ក្សសូត្រសេចក្តីព្រះរាជសារចប់ហើយ,ព្រះចៅចក្រពត្តិ,ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់,ស្តេចត្រាស់សួរថា”ព្រះរៀមនេះឬ,

ដែលមានមាតារបស់ព្រះអង្គ,ជាតិសៀមសុទ្ធ,មាននាមស៊ីសាងាម”ព្រះរាជតេជទូតក្រាបទូលថា”សូមទ្រង់ព្រះមេត្តា

ប្រោស,សេចក្តីនេះ,ដូចព្រះរាជតម្រាស់ហើយ”។

ព្រះចៅចក្រពត្តិ,បានទ្រង់ជ្រាបជៀងជាក់ថាព្រះធម្មរាជា,ជាវង្សសៀម,ព្រះអង្គយល់ព្រមតាមការស្នើសូមនោះ,ព្រោះជា

ឪកាសមួយដ៏ល្អ,សំរាប់សងសឹកព្រះសេរីរាជា,កាលទ្រង់មកវាយប្រទេសសៀម,ទើបត្រាស់បង្គាប់មេទ័ពជើងទឹក,ឃុំពលបី

ពាន់នាក់,លើកចូលមកក្រុងកម្ពុជាធិបតីតាមផ្លូវកំពត,ពាម,បន្ទាយមាស,ឯចំណែកព្រះអង្គ,លើកទ័ពហ្លួង,ជាទ័ពធំ,

ចូលស្រុកខ្មែរ,តាមផ្លូវខេត្តបាត់ដំបង,ពោធិសាត់,ក្រងខ្លុង,ចូលដល់ខែត្រអម្រាគគិរិន្តបូណ៍,ជួបនឹងសម្តេចធម្មរាជា,

ដែលយាងមកចាំស្តេចសៀមនៅទីនោះ,តាមការណាត់គ្នា(។)ស្តេចទាំងទ្វី,ទុកព្រះទ័យសោមនស្ស,គ្មានរង្គាលទាំងសង

ខាង,ស្តេចខ្មែរត្រាស់ហៅព្រះចៅសៀមថា,អនុជ,ខាងស្តេចសៀម,ត្រាស់ហៅស្តេចខ្មែរថា,ព្រះរៀម,ហើយនាំគ្នា,ទ្រង់ព្រះ

តម្រិះកិច្ចការសង្គ្រាម,នៅក្នុងបរិយការណ៏,ជាមេត្រីភាពយ៉ាងធំ,សមនឹងឋានៈជាបងប្អូន,ជាទីស្រឡាញ់(។)បន្ទាប់មក

ស្តេចទាំងពីរព្រះអង្គ,ក៏លើកទ័ពខ្មែរសៀម,ឆ្លងទៅទិសខាងកើត,ចោមបន្ទាយព្រះសេរីរាជាភ្លាម,នៅខេត្តកំពង់សៀម។

ព្រះសេរីរាជា,លុះទ្រង់ស្តេចបានជ្រាបថា,ព្រះអនុជ,ឲទូតទៅអន្ទងទ័ពសៀម,មកច្បាំងនឹងព្រះអង្គ,ទ្រង់មានព្រះតម្រាស់

ប្រឹក្សានឹងសេនាបតី,មន្ត្រីជាមេកងទ័ពធំតូច,ដើម្បីរកមធ្យាបាយ,ទប់ទល់នឹង,វិការ(ការប្រែប្រួល)នៃសភាពការណ៏

សឹកនេះ,ខណៈនោះ,មានយោបល់ពីរខុសគ្នា,ខាងមន្ត្រីស៊ីវឹល,តាមរយៈសម្តេចចៅហ្វាទឡ្ហ,យល់ឃើញថាទ័ពព្រះនគរ,ពុំ

អាចទប់ទល់នឹងទ័ពសម្ពន្ធមិត្តសៀមខ្មែរនោះបានទេ,ដ្បិតទ័ពគេនៅថ្មីថ្មោង,ស្បៀងអាហារ,អាវុធយុទ្ធភ័ណ្ឌ,គេក៏បរិបូណ៏,

ម្ខាងមេទ័ព,យល់ឃើញផ្ទុយពីខាងស៊ីវិល,នាំគ្នាថ្វាយយោបល់ដល់ព្រះចៅខ្លួនថា,ដ្បិតសៀម,វាធ្លាប់ចាញ់ថ្វីដៃទ័ពយើង,

ឯចំណែកទ័ពខ្មែរខាងលិច(ទ័ពព្រះធម្មរាជា)នៅថ្មី,គ្មានការពិសោធន៏ក្នុងសង្គ្រាម,ព្រោះតាំងពីមានវិវាទក្នុងព្រះនគរ

មក,ពុំសូវចូលច្បាំងសោះ,គិតតែការពារផែនដីតែប៉ុណ្ណោះ,ទុព្វលភាពរបស់សត្រូវនេះ,ជាទ្រព្យសំរាប់ទ័ពយើងទៅវិញទេ,

ទោះបីយើងមានការនឿយហត់ក្នុងសង្គ្រាមយ៉ាងណាក៏ដោយ,អាហារ,សស្ត្រាវុធ,ក៏ស្តួចស្តើងពិតមែន,តែយើងមាន

ប្រៀបតាមកម្លាំងចិត្ត,និងការពិសោធន៏ក្នុងសង្គ្រាម,អាចនាំឲយើង,មានជ័យជំនះ,លើទ័ពសម្ពន្ធមិត្តសៀមខ្មែរជាពុំ

ខាន។

ក្រោយពីបានស្តាប់យោបល់សព្វគ្រប់,អស់មុខមន្ត្រីរួចហើយ,ព្រះសេរីរាជា,ទ្រង់ស្វែងយល់ថា,ខាងមន្ត្រីស៊ីវិល,យល់សម

ហេតុផល,ជាងខាងយោធា,ទ្រង់សំដែងការអរណាស់,ពីសេចក្តីក្លាហាន,និងចិត្តឈឺឆ្អាល,ពីសំណាក់បណ្តាមេទ័ពធំតូច,

ពីទឹកចិត្ត,ជួយយកអាសាព្រះអង្គ,តែទ្រង់សំរេចចិត្ត,ឈរលើការពិត,ជាងសេចក្តីស្រើបចិត្ត,គឺយកការចរចា,សុំចុះចូល

ជាមួយទ័ពសម្ពន្ធមិត្តសៀមខ្មែរ,ព្រោះនឹងធ្វើសង្គ្រាមទល់នឹងគេ,គឺពិតចាញ់គេ,ដូច្នេះជាវញ្ឈកម្ម(អំពើឥតផល)នាំរេហ៏

ពលនិងរាស្ត្រស្លាប់គ្មានប្រយោជន៏(។)មានព្រះបន្ទូលរួច,ព្រះសេរីរាជា,ស្តេចត្រាស់ប្រើរាជតេជទូត,ឲទៅទូលសម្តេចព្រះ

ធម្មរាជាថា,ព្រះអង្គនឹងបញ្ឈប់ធ្វើសង្គ្រាមភ្លាមជាមួយនឹងទ័ពព្រះស្រីសុរិយោទ័យ(។)សម្តេចធម្មរាជា,និងព្រះចៅ

ចក្រពត្តិ,កាលទ្រង់ជ្រាបហើយ,មានព្រះអំណរណាស់,ស្តេចទាំងពីរព្រះអង្គ,ត្រាស់បង្គាប់ឲរាជទូតនោះ,នាំចម្លើយថ្វាយ

តបព្រះសេរីរាជា,ថាសូមអញ្ជើញព្រះរាជា,ឲព្រះអង្គយាងមកស្រុករោងទង,ក្នុងខេត្តកំពង់ចាម,មកជួបជុំគ្នាដើម្បីធ្វើ

បុណ្យអបអរសាទរនូវសន្តិភាពនេះ។

ខណៈនោះ,ព្រះចៅចក្រពត្តិ,ទទួលព្រះសេរីរាជាមេត្រីភាព,ទ្រង់ក្រាបទូលស្តេចខ្មែរថា៖

“ខ្ញុំជាអនុជលើកទ័ពមកនេះ,ព្រោះព្រះរៀមនិងព្រះភាគិនេយ្យោ,ទ្រង់ធ្វើសង្គ្រាមយូរឆ្នាំមកហើយ,ពុំសម្រេច,ដូច្នេះសូម

កុំឲទ្រង់តូចព្រះទ័យឡើយ,សូមតាំងព្រះទ័យជួយព្រះពុទ្ធសាសនា,បំបាត់ទុក្ខប្រជារាស្ត្រឲបាននៅសុខក្សេមក្សាន្ត,ខ្ញុំសុំ

អញ្ជើញស្តេច,ទៅគង់ក្រុងទេពបុរី,ជាមួយគ្នា,ឯចំណែកពញាអុង,ជាបុត្រព្រះអង្គ,ខ្ញុំសុំជាបុត្រធម៍,នឹងទំនុកបម្រុង

ឲដូច,ជារាជបុត្របង្កើតរបស់ទូលបង្គំ,ឯមុខមន្រ្តីបណ្តាជាខ្ញុំ,នឹងចង់ទៅតាមប៉ុន្មាន,ក៏ទៅតាមស្ម័គ្រចិត្តចុះ”

ស្តេចសៀមត្រាស់ចប់សព្វគ្រប់ហើយ,ទ្រង់យាងចូលពន្លាជ័យតែព្រះអង្គឯង,ទុកឲនាយកងទ័ពសៀម,ដែលបានទទួល

ណាត់,កិច្ចការទាហាននោះ,ឃុំសម្តេចសេរីរាជា,ពញាអុង,និង,ខ្ញុំរាជការទុកសិន(។)បន្ទាប់មក,ព្រះចៅចក្រពត្តិ,ឲរាជទូត

ទៅអញ្ជើញ,ព្រះស្រីសុរិយោទ័យ,អំពីត្រើយខាងកើត,ដើម្បីចរចាររៀបចំ,ឲព្រះនគរឲបានសុខសាន្តឡើងវិញ។

ព្រះស្រីសុរិយោទ័យ,ទ្រង់ជ្រាបថា,សៀមចាប់,ព្រះបិតុលា(ឪពុកមា)ទ្រង់មានអំណរណាស់,ដោយមានវិចិន្តាថា,ព្រះចៅ

សៀម,នឹងឲព្រះអង្គ,ឡើងសោយរាជសម្បត្តិជាពុំខាន,ព្រោះព្រះធម្មរាជា,ជាមា,របស់ព្រះអង្គពិតមែន,តែព្រះជន្មវស្សា

តិចជាងទេ,បើមិនដូច្នេះ,ព្រះចៅ,គង់នឹងពិភ័ក្តិ(ការចែក)ផែនដីជាពីរស្មើគ្នាពុំខាន(។)លុះទ្រង់ព្រះចិន្តាដូច្នេះហើយ,

ទ្រង់ក៏សំរេចចិត្ត,យាងទៅជួបនឹងព្រះចៅចក្រពត្តិ(។)ខណៈនោះ,ស្តេចសៀម,ទ្រង់ត្រាស់នឹងព្រះស្រីសុរិយោទ័យថា៖

“សម្តេចព្រះសេរីរាជា,និង,ព្រះអង្គ,ជាគូសង្គ្រាមនឹងគ្នា,ឥឡូវនេះ,បើយើង,យកតែមួយអង្គទៅក្រុងទេពបុរី,ដូចជា

អយុត្តិធម៍ណាស់,ហេតុដូច្នេះ,សូមអញ្ជើញក្មួយ,ទៅក្រុងទេពបុរី,ជាមួយព្រះបិតុលាចុះ”

ព្រះចៅចក្រពត្តិ,ត្រាស់ចប់ប៉ុណ្ណេះហើយ,ក៏ឲទាហានអញ្ជើញ,ព្រះស្រីសុរិយោទ័យ,ចូលក្នុងបន្ទាយ(។)កងទ័ពទាំងឡាយ,

ដែលហែហមព្,រះស្រីសុរិយោទ័យមក,នឹងចូលទៅតាមផងពុំបាន,ព្រោះទាហានសៀម,ឃាត់មិនឲចូល,ដូច្នេះក៏នាំគ្នាថយ

មកចាំស្តាប់ការណ៏នៅខាងក្រៅ,លុះបានដឹងថា,សៀមឃុំស្តេចខ្លួន,នឹងយកទៅស្រុកសៀម,ក៏ទាល់គំនិត,ភិតភ័យ,

ហើយនាំគ្នារត់ត្រឡប់ទៅស្រុកវិញអស់។

សំរេចអស់នូវគោលបំណងដែលបានរៀបចំទុកជាមុននេះហើយ,ព្រះចៅចក្រពត្តិ,ស្តេចក៏លើកទ័ព,នាំក្សត្រខ្មែរទាំងពីរ

ព្រះអង្គ,និងគ្រួសារសៀម,ដែលព្រះសេរីរាជា,បានកៀរពីអតីកាល,យាងវឹលត្រឡប់ទៅស្រុកសៀមវិញ,ព្រះធម្មរាជា,ទ្រង់

យាងជូនដំណើរព្រះចៅសៀម,រហូតដល់ខេត្តលង្វែក,រួចហើយ,ស្តេចទាំងពីរព្រះអង្គ,ក៏ថ្វាយបង្គំលាគ្នានៅត្រង់នោះ(។)

ក្នុងដំណើរវឹលត្រឡប់,ទៅស្រុកសៀមនេះ,ព្រះសេរីរាជា,ព្រះអង្គតូចព្រះទ័យណាស់,និងមានលជ្ជីភាព(សេចក្តីខ្មាស់)ចំពោះ

ព្រអង្គខ្លួនឯង,ព្រោះចាញ់ល្បិចដោយវញ្ចនការ(ការបោកប្រាស់)ទ្រង់ពុំសោយសោះ,អស់ព្រះកាយពល,ទាល់តែទ្រង់ព្រះ

អាពាធ(ឈឺ)ជាទម្ងន់,ក៏ទទួលសុវណ្ណគតទៅ,ឯចំណែកព្រះស្រីសុរិយោទ័យ,ក្រោយពីទ្រង់យាងដល់ក្រុងទេពបុរី,បាន១៥

ថ្ងៃ,មានអាពាធជាទម្ងន់,ហើយទ្រង់សុវណ្ណគតទៅ(។)ព្រះចៅចក្រពត្តិ,ចេញរាជបញ្ញត្តិ,តាំងជាផ្លូវការ,ពញាអុង,ជាព្រះ

រាជបុត្រធម៍របស់ព្រះអង្គ,ទ្រង់ថ្វាយព្រះនាម,ព្រះសុទ្ធានរាជា,ទុកជាបុត្រច្បង,ទ្រង់ប្រោសព្រះទាន,ព្រះរាជបុត្រីបង្កើត,

ឲជាព្រះជាយា,និងព្រះស្នំក្រមការទាំងពួង,ហើយឲយាងទៅគ្រងស្រុកសុវណ្ណខាកលោក។

ព្រះបាទសម្តេចស្រីធម្មរាជា,បានក្លាយជាព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាតែមួយ,ទ្រង់ប្រោសព្រះរាជទាន,រង្វាន់ដល់អស់មុខមន្ត្រី,ឲ

ឡើងយសសក្តិ,សមតាមស្នាដៃរៀងៗខ្លួន,និងទ្រង់លើកលែងយកពន្ធការខ្កួន,និងពន្ធព្រះរាជធានី៣ឆ្នាំ,ដើម្បីជួយសំ

រាលបន្ទុកជីវភាពអាណាប្រជានុរាស្ត្រ(។)ព្រះអង្គបានបន្តសោយរាជសម្បត្តិ,ដោយកិត្តិគុណ,អស់រយៈពេល១៩ឆ្នាំ,ទ្រង់

សោយព្រះទិវង្គត,ក្នុងឆ្នាំ១៥០៤,ក្នុងព្រះជន្មាយុ៦៤វស្សា,ដោយព្រះរោគ៕

សំណួរសួរថា,តើព្រះធម្មរាជា,ជាស្តេចសង្គ្រោះជាតិ,ឬជា,ស្តេចក្បត់ជាតិ?

សូមចាំអានអត្ថាធិប្បាយរបស់ខ្ញុំនៅក្នុងជំពូកទី២

 គួរលើកយកមកពិចារណាដែរ

  Un pays sans héros nationalចុចទីនេះដើម្បីអានអត្ថបទ