Le blog de Sangha OP

 ពិនិត្យឡើងវិញនូវព្រឹត្តិការណ៏សំខាន់ៗមាននៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្តខ្មែរ

 ចុចខាងលើអត្ថបទដើម្បីអានអត្ថបFichier PDF

ព្រះធម្មរាជា

(១៤៧៨,១៥០៤)

ចំពូកទី១

សង្ខេបនិងសម្រួល,ដកស្រង់ពីឯកសារលោកអេងសុត

ព្រះធម្មរាជា,ជាព្រះរាជសង្កិណ្ណបុត្រ(កូនកាត់)ព្រះបាទពញាយ៉ាត(១៣៨៣,១៤២៧)ម្តាយព្រះអង្គជាជនជាតិសៀម,មាន

នាមស៊ីសាងាម,ដែលជាស្នំឯក,ថ្នាក់ព្រះម្នាងរបស់ព្រះឥន្ទរាជា,ដែលជារាជបុត្រស្តេចសៀម,ដែលព្រេះចៅសៀមទុកឲ

នៅគ្រងរាជ្យក្នងនគរកម្ពុជា,បន្តបន្ទាប់ពីព្រះរៀមរបស់ទ្រង់ពីរនាក់មក(ចៅបាសាតនិងចៅកំបង់ពិសី)ក្រោយពីព្រះអង្គ

វាយបានស្រុកខ្មែរដាក់ជាជាចំណុះ,នាឆ្នាំ១៣៥៣(។)ក្រោយពីព្រះឥន្ទរាជា,ចាញ់សង្គ្រាមព្រះបាទពញាយ៉ាត,ហើយស្លាប់ក្នុង

សង្គ្រាមទៅ,ព្រះបាទពញាយ៉ាត,ក៏សព្វព្រះទ័យនឹងអ្នកស៊ីសាងាមនោះណាស់,ស្តេចទ្រង់យកអ្នកម្នាងនេះ,ទុកជាព្រះស្នំឯក,

បន្ទាប់មកព្រះម្នាងស៊ីសាងាម,បានប្រសូត្របានព្រះរាជបុត្រមួយអង្គ,ព្រះនាមព្រះធម្មរាជា(។)ត្រូវដឹងថាព្រះពញាយ៉ាត,មាន

ព្រះរាជបុត្របីអង្គ,កើតពីមាតាបីខុសគ្នា,ព្រះនរាយណ៏រាជា,ព្រះសេរីរាជា,និងព្រះធម្មរាជា,ក្រោយពីព្រះពញាយ៉ាតសុគតទៅ,

ព្រះរាជបុត្រច្បង,ព្រះនរាយណ៏រាជា,ត្រូវបានព្រះបរមរាជវង្សានុវង្ស,នាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រី,អញ្ជើញព្រះអង្គ,ឲឡើងសោយរាជ្យ

ស្នងព្រះបីតា,លុះព្រះអង្គសោយរាជ្យបាន៦ព្រះវស្សា,ព្រះជន្ម៣៩ឆ្នាំ,ទ្រង់ប្រឈួនជាទម្ងន់,ហើយសុគតទៅ,ព្រះបរមរាជវង្សា

នុវង្ស,នាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រីក៏នាំគ្នាអញ្ជើញព្រះសេរីរាជា,ជាព្រះអនុជបន្ទាប់,ឲឡើងសោយរាជ្យស្នងព្រះជេដ្ឋា(។)បន្ទាប់

ពីបានឡើងសោយរាជ្យ,អស់មួយរយៈពេលមក,ទ្រង់បានដំណឹងថា,នៅស្រុកសៀមមានកើតកង្វល់,ព្រោះឃុនវរវង្សា

បានធ្វើរដ្ឋប្រហារដណ្តើមរាជ្យ,ពីព្រះចៅយ៉តហ្វា,ដំណឹងនេះនាំចិត្តព្រះអង្គ,ចង់សងសឹកនឹងនគរសៀមដែលតែងតែ

លើកទ័ពមកវាយស្រុកខ្មែរពីរគ្រារួចមកហើយ,កៀរគ្រួរខ្មែរ,យកទៅជាច្រើន,ព្រោះទ្រង់ឈ្វេងយល់ថា,បើលើកទ័ពទៅ

វាយសងសឹកសៀម,ក្នុងពេលនគរនេះកំពុងមានវិវាទផ្ទៃក្នុង,ហើយវាពុំទាន់រៀបទាបនៅឡើយ,ប្រាកដជាមានជ័យ

ជំនះពុំខាន(។)

ក្រោយពីបានពិចារណាជាមួយអស់សព្វមុខមន្ត្រីរួចហើយ,ទ្រង់បានបញ្ជាឲកេណ្ឌពលបានចំនួន១២ម៉ឺននាក់,ហើយ

ព្រះអង្គដឹកនាំទ័ពផ្ទាល់,ចូលវាយនគរសៀម,ទុកឲព្រះអនុជ,ព្រះធម្មរាជា,នៅរក្សាព្រះនគរ(។)ប្រតិបត្តិការសឹកវាយ

សម្រុកចូលស្រុកសៀមលើកនេះ,មានដំណើរប្រកបដោយជោគជ័យ,ក្នងរយៈពេលដ័ខ្លីមួយ,កងទ័ពហ្លួង,បានវាយយក

ខេត្តមឿងបស្ចិមបាន”មឿងប្រាជិមសព្វថ្ងៃនេះ”,ចាប់បានចៅហ្វាយខេត្ត,និងក្រមការសៀមជាច្រើន,ហើយថែមទាំង

កៀរគ្រួរសៀមបានជាងមួយពាន់ប្លាយនាក់ទៀតផង,ឯចំណែកសម្តេចចៅហ្វាទឡ្ហៈកែវ,មេទ័ពជើងទឹក,លោករំដោះ

បានវិញខេត្តខ្មែរពីរ,រយ៉ង,និងចន្ទបូរី,ដែលសៀមវាយយកបានពីអតិតកាល,លោកតាំងទីបញ្ជាការសេនាធិការក្នុង

ខេត្តរយ៉ង,រង់ចាំរាជបញ្ជាថ្មី,ពីព្រះមហាក្សត្យ,ដែលកំពុងបោះពន្លាជ័យនៅខេត្តមឿងបស្ចិម។

ក្រោយពីបានស៊ើបបានដឹងច្បាស់ពិត,ថាឥឡូវនេះប្រទេសសៀមឈប់មានកើតកោលាហលទៀតហើយ,ព្រោះឃុនពិរេ

ន្ទ្រទេព,ឃុនព្រះឥន្ធទេព,ម៉ឺនរាជស្នេហា,លួងស៊ីយ៉ត,នាំគ្នាងើបបះបោរទម្លាក់ពញាវរវង្សា,ពីអំណាចហើយថែមទាំង

បានប្រហារជីវិតជនដណ្តើមរាជ្យព្រមទាំងម្តាយទៅទៀត,ឥឡូវនេះចតុជនាភិបាល(១)បានលើកប្រធានរាជា,ជាព្រះ

វង្សឲសោយរាជ្យ,ទ្រង់ព្រះនាមព្រះមហាចក្រពត្រាធិរាជ(។)ទោះបីជ្រាបដឹងច្បាស់,ពីសភាពការណ៏នេះ,ព្រះរាជាខ្មែរ,ទ្រង់

នៅតែព្រះទ័យលើកទ័ពទៅវាយរាជធានីសៀម,តែជំនាន់នោះទ័ពខ្មែរគ្មានកាំភ្លើងធំសោះ,ឯចំណែកខាងសៀមវិញ,គេ

មានកាំភ្លើងធំច្រើន,អាចបាញ់ពីបន្ទាយនាំឲទ័ពខ្មែរចូលជិតពុំបាន(។)បន្ទាប់ពីសាកល្បងច្រើនលើកគ្រា,វាយបន្ទាយ

របស់សៀម,តែនៅឥតបែក,ហើយនាំឲស្លាប់ពលខ្មែរជាច្រើន,ព្រះសេរីរាជា,ក៏សំរេចចិត្តដកទ័ពត្រឡប់មកតាំងនៅ

ខេត្តបស្ចិមវិញសិន,ពេលដកទ័ពនោះទ័ពសៀមឃើញហើយ,តែពុំហ៊ានលើកតាមទេ។

និយាយអំពីនៅក្នុងនគរខ្មែរវិញ,នៅពេលដែលព្រះសេរីរាជាលើកទ័ព,ទៅវាយសៀម,ព្រះរាជបុត្រមតកក្សត្យព្រះនរាយណ៏

រាជា,ព្រះនាមព្រះស្រីសុរិយោទ័យ,ជាក្មួយព្រះសេរីរាជា,ទ្រង់មានបំណងដណ្តើមរាជ្យ,ទ្រង់ទៅបបួលរាស្ត្រនិងនាម៉ឺនសព្វ

មុខមន្ត្រីនៅត្រើយខាងកើតបានច្រើន,សុខចិត្តចុះចូលជួយទ្រង់,រួចកេណ្ឌទ័ព,លើកទៅសង្កត់ខាងត្រើយកំពង់សៀម

ស្ទឹងត្រង,បាយណ៏ជើងព្រៃ,និងត្រើយខាងជើងបានជាច្រើន។

ដឹងដំណឹងនេះភ្លាម,ព្រះធម្មរាជា,បានបញ្ជាឲមន្ត្រីខាងព្រះអង្គ,ចេញទៅកាន់កាប់ជាបន្ទាន់ខេត្តទាំងឡាយនៅកម្ពុជា

ក្រោមសព្វថ្ងៃនេះ,តាំងពីខេត្តសំរោងទងរហូតដល់ខេត្តទឹកខ្មៅ,រហូតទល់នឹងសមុទ្រ(។)ខាងកោះស្លាកែត,រហូតដល់

ពាមមីថ,ព្រៃនគរ,លង់ហោ,ផ្សារដែក,ទ្រង់តាំងចៅហ្វាយស្រុកថ្មីគ្រប់ខេត្ត,ត្បិតចៅហ្វាយស្រុកក្នុងងារគ្រប់ខេត្តទាំង

នោះបានចូលទៅក្នុងក្បួនទ័ព,ជាប់ដង្ហែព្រះរាជាទៅធ្វើសង្គ្រាមនៅស្រុកសៀមអស់ទៅហើយ(។)លុះទ្រង់ចាត់ឲរក្សា

ខេត្តមាំមួនហើយ,ទ្រង់បានចាត់មន្រ្តី,ឲទៅក្រាបទូលព្រះជេដ្ឋាធិរាជ,ឲទ្រង់ជ្រាបគ្រប់ប្រការ។

ព្រះបាទសេរីរាជា,ជ្រាបហើយ,ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់,ឲមេទ័ពទាំងឡាយកៀរឈ្លើយសៀម,ហើយស្រូតរូតលើកទ័ព,ត្រឡប់ចូល

មកក្រុងកម្ពុជាធិបតីវិញ,តែទ្រង់ទុកទ័ពចំនួន៥.០០០នាក់,ដាក់ក្រោមបញ្ជាផ្ទាល់ចៅហ្វាយខេត្តបាត់ដំបង,ឲនៅ

កាន់កាប់ខេត្តនាងរោង,ដើម្បីរាំងទ័ពសៀម(។)ពេលទ្រង់យាងមកដល់ខេត្តពោធិសាត,ទ្រង់ជួបប្រទះ,សារហារីព្រះធម្ម

រាជា,ជាអនុជ,នាំបន្ទូលចូលទៅថ្វាយទ្រង់តាមសារសម្ងាត់,មានសេចក្តីថា៖

សូមអញ្ជើញព្រះករុណាពិសេស,លើកទ័ពឆ្លងត្រើយកំពង់សៀម,ហើយវាយប្រសប់ខ្ទប់ពីខាងជើងទ័ពក្មួយស្រីសុរិយោ

ទ័យតែម្តង,គង់មានជ័យជំនះជាមិនខាន,មិនចាំបាច់ព្រះករុណាវឹលត្រឡប់ចូលក្រុងកម្ពុជាធិបតីសិននោះឡើយ,នាំ

ឲខាតពេលវេលា,ព្រោះដំបន់ខាងត្បូង,និងខាងលិច,ថិតនៅក្រោមការត្រួតត្រាមាំមួនរបស់ទ័ពទូលបង្គំ,កុំឲព្រះ

ករុណាព្រួយព្រះរាជហឫទ័យអ្វីនោះឡើយ។

ព្រះសេរីរាជា,ទ្រង់ពេញព្រះទ័យនឹងយុទ្ធសាស្ត្រនេះណាស់,ទ្រង់លើកទ័ពជាប្រយ៉ាប់,ទៅវាយទ័ពព្រះស្រីសុរិយោទ័យតែម្តង,

ទទួលជ័យជំនះដូចបានគ្រោងទុកមែន,គឺវាយយកស្រុកត្រើយខាងជើង,បានវិញទាំងអស់(។)ទទួលបានជ័យជំនះរួច

ស្រេចអស់ហើយ,ព្រះសេរីរាជា,ទ្រង់បានបោះពន្លាជ័យនៅស្រុកឆ្លូង,មុននឹងវឹលត្រឡប់ចូលរាជធានី,តែពេលនោះ,ព្រះស្រី

សុរិយាទ័យ,ទ្រង់វាយលុកតបវិញ,បែកបន្ទាយជាច្រើនរបស់ព្រះរាជា,ទោះបីព្រះអង្គសាកល្បងវាយតបវិញជាច្រើនគ្រា,

តែនៅតែបរាជ័យ,ដូច្នេះព្រះអង្គ,ក៏សំរេចព្រះទ័យ,នាំទ័ពឆ្លងទន្លេ,មកត្រើយខាងលិចវិញ,ពេលដកទ័ពនោះ,ពលទា

ហាន,ដែលមានកំណើត,នៅត្រើយខាងកើត,នាំគ្នារត់ចោលជួរទ័ព,ព្រោះមិនចង់ទៅចោលគ្រួររសារខ្លួន,ការលហបង់

នេះ,នាំឲចំនួនកងទ័ពព្រះរាជាចុះជាច្រើន,បង្កើតជាការពិបាក,នឹងបន្តធ្វើសឹកបានទៀត,ទ្រង់ក៏សំរេចព្រះទ័យ,ដក

ថយទ័ពហ្លួង,មកបោះពន្លាជាបណ្តោះអាសន្ន,ក្នុងបន្ទាយខេត្តអម្រាគគិរិន្តបូណ៏,តែទ្រង់ទុកទ័ព,ឲនៅរក្សាខេត្តកំពង់

សៀម,ជើងព្រៃស្ទឹងត្រង,ដែលជាខេត្តនៅត្រើយខាងជើង។

ត្រឡប់មកនិយាយពីព្រះធម្មរាជាវិញ,ដឹងដំណឹងថាព្រះជេដ្ឋា,ជួបការពិបាក,ក្នុងការបន្តធ្វើសឹក,នឹងទ័ពព្រះស្រីសុរិ

យោទ័យ,ទ្រង់កើតមានចិន្តារៀបជើងព្រួល,ទប់នឹងកំហឹងព្រះជេដ្ឋា,តាមការញះញង់ជាច្រើនលើកមកហើយ,ពីបរវារ

ព្រះជេដ្ឋា,មកលើទ្រង់,ដូច្នេះទ្រង់គិតថាត្រូវតែទ្រង់ពឹងខ្លួនទ្រង់,ដើម្បីសុវត្ថភាពទ្រង់ជាបឋម,ដោយយកយុទ្ធសាស្ត្រ”

ការការពារខ្លួនដ៏ល្អមួយ,គឺត្រូវវាយប្រហារមុន”គិតឃើញបែបនេះរួចហើយ,ទ្រង់បញ្ជាឲមន្ត្រីរាជទូតនាំគ្រួរសារ,ព្រះ

ទេពី,នារីស្រីព្រះស្នំ,និងព្រះរាជទ្រព្យ,ព្រះបាទសេរីរាជា,ទៅថ្វាយព្រះជេដ្ឋា,ជាមួយគ្នានោះដែរ,ព្រះធម្មរាជា,ទ្រង់ធ្វើចុត

ហ្មាយថ្វាយព្រះជេដ្ឋាថា,សូមព្រះករុណាកុំវឹលត្រឡប់ចូលក្រុងចតុម្មុខវិញ,ព្រោះនាំឲខូចការណ៏សឹក,ដោយហេតុទុកឲទ័ព

នៅក្រោមការត្រួតត្រាព្រះជេដ្ឋា,គ្មានការគាំទ្រពីទ័ពហ្លួង,និងជាបង្អែកយុទ្ធសាស្ត្រ,ដើម្បីទប់ទល់,នឹងការវាយប្រហារ

របស់ទ័ពព្រះភាតិនេយ្យោ(ក្មួយ)ស្រីសុរិយោទ័យ។

ជាមួយគ្នានោះដែរ,ព្រះធម្មរាជាបានបញ្ជា,ឲមន្ត្រីព្រះអង្គនាំទ័ពធំមួយ,ទៅបោះនៅស្រុកឧដុង្គ,ក៏ចាប់ផ្តើមធ្វើប្រតិ

បត្តិការសឹក,វាយរាំងទ័ពព្រះស្រីសុរិយាទ័យ,នៅល្វាឯម,និងទិសខាងត្បូង,ហើយរៀបចំធ្វើខ្សែក្រវាត់,ការពារទ័ពព្រះ

រាជានៅបែកខាងជើង,និងតាំងហាត់សេនាទាហាន,ប្រមូលស្បៀងអាហារ,នៅក្នុងព្រះនគរ,ដើម្បីការពារជាយថាហេតុ

ពីការវាយប្រហាររបស់ទ័ព្រះជដ្ឋាក្តី,ឬព្រះភាគិនេយ្យោក្តី,ចូលក្រុងចតុម្មុខ(។)ឯចំណែព្រះបាទសេរីរាជា,ក្រោយពីបាន

អានសេចក្តីក្នុងចុតហ្មាយសព្វគ្រប់អស់ហើយ,យល់ដឹងភ្លាមពីបំណងខ្មៅរបស់ព្រះអនុជ,ចង់ញែកព្រះអង្គពីរាជ

បល្ល័ង្កក្រុងចតុម្មុខ,ទ្រង់ខ្ញាល់ណាស់,មានបំណងលើកទ័ព,ទៅវាយព្រះធម្មរាជាភ្លាម,តែអស់មន្ត្រីរបស់ព្រះអង្គ,អន្ទង

ព្រះអង្គ,កុំឲបង្កើតសមរភូមិទី២,ព្រោះខ្លាចព្រះធម្មរាជា,និងព្រះស្រីសុរិយោទ័យ,ចូលគំនិតគ្នា,មកវិវាទនឹងព្រះអង្គ។

ក្រោយពីបានទទួលជ័យជំនះច្រើនគ្រាលើទ័ពព្រះបាទសេរីរាជា,ព្រះស្រីសុរិយោទ័យ,ត្រូវបាននាយកកងទ័ព,និងអស់

មុខមន្ត្រីរបស់ទ្រង់,អញ្ជើញព្រះអង្គ,ឲឡើងសោយរាជសម្បត្តិផែនដី,ក្នុងព្រះជន្មាយុ២៦ព្រះវស្សា,ឯចំណែកព្រះធម្មរាជា,

ទ្រង់ពុំព្រមទទួល,តាមសេចក្តីស្នើរសុំពីអស់មន្ត្រីព្រះអង្គ,ឲទ្រង់ឡើងសោយរាជសម្បត្តិផែនដី,ដូចព្រះភាគិនេយ្យោនោះទេ,

ទ្រង់គ្រាន់តែតាំងខ្លួន,ជាអ្នករក្សាផែនដី,ថិតក្រោមការត្រួតត្រា,ទ័ពរបស់ព្រះអង្គតែប៉ុណ្ណោះ,តែក្រោយមក,ក្នុងឆ្នាំ១៤៧៨,

ព្រះអង្គក៏សុខចិត្ត,តាមការកួនជាច្រើនគ្រា,ពីសំណាក់នាម៉ីនសព្វមុខមន្ត្រីរបស់ព្រះអង្គ,ឲទ្រង់ឡើងសោយរាជសម្បត្តិ

ផែនដី,ក្នុងជន្មាយុ២៦វស្សា(។)ដូច្នេះស្រុកខ្មែរជំនាន់នោះមានបែងចែកជាបីផែនដី៖

ផែនដីព្រះបាទសេរីរាជា,បណ្តាខេត្តចំណុះព្រះអង្គ,ឋិតក្នុងផែនដីឧត្តរទិសមាន៖

តាំងពីខេត្តលង្វែក,រលាប្អៀ,អម្រាគគិរិបូណ៏,ក្រគរ,គ្រង,ពោធិសាត់,បាត់ដំបង,ឫស្សីសាញ,តាមសីមា,មង្គលបូរី,រយ៉ង,

សុរិន្ទ,សិង្គារ,កំពង់សៀម,ស្ទឹងត្រែង,ជើងព្រៃ,គោកសេះ,អន្ទង់រាជ,ព្រំទេព,ព្រៃក្តី,ស្ទោង,ជីក្រែង,រលួស,សៀមរាប,ម្លូព្រៃ,

ជាំក្សាន្ត,,ត្នោត,ទឹកជោរ,រៀងទៅទល់នឹងដែនសៀម។

ផែនដីដីព្រះធម្មរាជា,បណ្តាខេត្តចំណុះព្រះអង្គមាន៖

បណ្តាខេត្តត្រោយខាងលិចដែលមិននៅក្រោមចំណុះព្រះជេដ្ឋាទាំងអស់,ថែមទាំងខេត្តតាំងពីសំរោងទង,បាទី,លើក

ដែក,ទ្រាំង,បន្ទាយមាស,ថ្ពង,បាសាក់,បាវៀ,ពាម,កៅស្លាកែត(ស្រុកលើកលើកដែកសព្វថ្ងៃ)កំពត,កំពង់សោម,ព្រះ

ត្រពាំង,ក្រមួនស,ដូនណៃ,រៀងទៅទល់នឹងសមុទ្រ។

ផែនដីព្រះស្រីសុរិយោទ័យ,ក្នុងឆ្នាំ១៤៧១,មានខេត្តចំណុះដូចតទៅ៖

តាំងពីខេត្តសៀមបូក,សម្បុកសម្បូណ៏,ក្រចេះ,ឆ្លូង,ត្បូង,បាសាន,ទទឹងថ្ងៃ,ព្រៃវែង,បាភ្នំ,រំដួល,ស្វាយទាប,រោងដំរី,

ព្រៃនគរ,លងហោ,ជើងបាដែង,រៀងទៅទល់នឹងនគរចាម។

ក្នុងរាជវិវាទជាត្រីកោណនេះ,មានរយៈពេលដប់ឆ្នាំ,នាំឲរេហ៏ពលរាស្ត្រស្លុយស្លាប់ជាច្រើននាក់,តែគ្មានផែនដីណាមួយ

មានប្រៀបជាងគេនោះឡើយ,ក៏នាំគ្នាផ្អាកសង្គ្រាម,នៅស្ងៀម,ស្តេចទាំងបីព្រះអង្គ,ក៏សំរេចចិត្តនៅរក្សាផែនដីរបស់

ទ្រង់រៀងខ្លួន,រង់ចាំឪកាសល្អ,ដើម្បីបន្តសង្គ្រាមស៊ីវឹល,តែយុទ្ធវិស្រម(trêve)នេះ,ត្រូវបានព្រះសេរីរាជាបញ្ឈប់មុនគេ,ទ្រង់

បានលើកទ័ព,វាយសំរុកចូលក្នុងផែនដីព្រះសុរិយោទ័យជាច្រើនគ្រា,តែពុំទាន់ចាញ់ឈ្នះម្ខាងៗឡើយ(។)សង្គ្រាមកើត

មានឡើងជាថ្មីនេះ,នាំឲអស់អាណាប្រជានុរាស្ត្រវិនាសដោយជម្ងឺជាច្រើន,ប្រទេសកើតកោលាហលខ្លាំងណាស់,ចោរ

ខ្មួញ,ក៏កម្រើកថ្លើមធំ,ប្លន់កាប់ចាក់សម្លាប់ប្រជារាស្ត្រគ្រប់ស្រុកគ្រប់ដំបន់។

ក្នុងឆ្នាំ១៤៨៥,ព្រះធម្មរាជាមើលឃើញសភាពការណ៏បែបនេះ,ទ្រង់មានព្រះរាជហឫទ័យអាណិតរាស្ត្រ,ទើបទ្រង់តែង

សុភអក្សរ,ឲព្រះរាជតេជទូតចុះទូក,យកចុតហ្មាយនេះទៅថ្វាយព្រះចៅសៀម,នៅក្រុងទេពបុរី,សូមអញ្ជើញព្រះចៅ

ចក្រពត្តិ,ឲលើក,ព្យូហះកងទ័ព,ទៅជួយប្រាបប្រាម,សង្គ្រាមរវាងព្រះសេរីរាជានឹងព្រះសុរិយោទ័យ,ដើម្បីសេចក្តីសុខដល់

បណ្តារាស្រ្ត(។)ក្នុងចុតហ្មាយនេះ,ព្រះធម្មរាជា,មានការស្នើសូមដល់ព្រះចៅសៀម,សូមឲទុកស្រុកខ្មែរនិងសៀមជានគរតែ

មួយ,បើព្រះនគរខាងណាកើតសឹកសង្គ្រាម,ព្រះនគរម្ខាងទៀតនឹងលើកទ័ពទៅជួយគ្នាទៅវិញទៅមក,ទុកព្រះមហា

ក្សត្រទាំងពីរជាព្រះរៀម,ព្រះអនុជ។

លុះអាល័ក្សសូត្រសេចក្តីព្រះរាជសារចប់ហើយ,ព្រះចៅចក្រពត្តិ,ទ្រង់ព្រះអំណរណាស់,ស្តេចត្រាស់សួរថា”ព្រះរៀមនេះឬ,

ដែលមានមាតារបស់ព្រះអង្គ,ជាតិសៀមសុទ្ធ,មាននាមស៊ីសាងាម”ព្រះរាជតេជទូតក្រាបទូលថា”សូមទ្រង់ព្រះមេត្តា

ប្រោស,សេចក្តីនេះ,ដូចព្រះរាជតម្រាស់ហើយ”។

ព្រះចៅចក្រពត្តិ,បានទ្រង់ជ្រាបជៀងជាក់ថាព្រះធម្មរាជា,ជាវង្សសៀម,ព្រះអង្គយល់ព្រមតាមការស្នើសូមនោះ,ព្រោះជា

ឪកាសមួយដ៏ល្អ,សំរាប់សងសឹកព្រះសេរីរាជា,កាលទ្រង់មកវាយប្រទេសសៀម,ទើបត្រាស់បង្គាប់មេទ័ពជើងទឹក,ឃុំពលបី

ពាន់នាក់,លើកចូលមកក្រុងកម្ពុជាធិបតីតាមផ្លូវកំពត,ពាម,បន្ទាយមាស,ឯចំណែកព្រះអង្គ,លើកទ័ពហ្លួង,ជាទ័ពធំ,

ចូលស្រុកខ្មែរ,តាមផ្លូវខេត្តបាត់ដំបង,ពោធិសាត់,ក្រងខ្លុង,ចូលដល់ខែត្រអម្រាគគិរិន្តបូណ៍,ជួបនឹងសម្តេចធម្មរាជា,

ដែលយាងមកចាំស្តេចសៀមនៅទីនោះ,តាមការណាត់គ្នា(។)ស្តេចទាំងទ្វី,ទុកព្រះទ័យសោមនស្ស,គ្មានរង្គាលទាំងសង

ខាង,ស្តេចខ្មែរត្រាស់ហៅព្រះចៅសៀមថា,អនុជ,ខាងស្តេចសៀម,ត្រាស់ហៅស្តេចខ្មែរថា,ព្រះរៀម,ហើយនាំគ្នា,ទ្រង់ព្រះ

តម្រិះកិច្ចការសង្គ្រាម,នៅក្នុងបរិយការណ៏,ជាមេត្រីភាពយ៉ាងធំ,សមនឹងឋានៈជាបងប្អូន,ជាទីស្រឡាញ់(។)បន្ទាប់មក

ស្តេចទាំងពីរព្រះអង្គ,ក៏លើកទ័ពខ្មែរសៀម,ឆ្លងទៅទិសខាងកើត,ចោមបន្ទាយព្រះសេរីរាជាភ្លាម,នៅខេត្តកំពង់សៀម។

ព្រះសេរីរាជា,លុះទ្រង់ស្តេចបានជ្រាបថា,ព្រះអនុជ,ឲទូតទៅអន្ទងទ័ពសៀម,មកច្បាំងនឹងព្រះអង្គ,ទ្រង់មានព្រះតម្រាស់

ប្រឹក្សានឹងសេនាបតី,មន្ត្រីជាមេកងទ័ពធំតូច,ដើម្បីរកមធ្យាបាយ,ទប់ទល់នឹង,វិការ(ការប្រែប្រួល)នៃសភាពការណ៏

សឹកនេះ,ខណៈនោះ,មានយោបល់ពីរខុសគ្នា,ខាងមន្ត្រីស៊ីវឹល,តាមរយៈសម្តេចចៅហ្វាទឡ្ហ,យល់ឃើញថាទ័ពព្រះនគរ,ពុំ

អាចទប់ទល់នឹងទ័ពសម្ពន្ធមិត្តសៀមខ្មែរនោះបានទេ,ដ្បិតទ័ពគេនៅថ្មីថ្មោង,ស្បៀងអាហារ,អាវុធយុទ្ធភ័ណ្ឌ,គេក៏បរិបូណ៏,

ម្ខាងមេទ័ព,យល់ឃើញផ្ទុយពីខាងស៊ីវិល,នាំគ្នាថ្វាយយោបល់ដល់ព្រះចៅខ្លួនថា,ដ្បិតសៀម,វាធ្លាប់ចាញ់ថ្វីដៃទ័ពយើង,

ឯចំណែកទ័ពខ្មែរខាងលិច(ទ័ពព្រះធម្មរាជា)នៅថ្មី,គ្មានការពិសោធន៏ក្នុងសង្គ្រាម,ព្រោះតាំងពីមានវិវាទក្នុងព្រះនគរ

មក,ពុំសូវចូលច្បាំងសោះ,គិតតែការពារផែនដីតែប៉ុណ្ណោះ,ទុព្វលភាពរបស់សត្រូវនេះ,ជាទ្រព្យសំរាប់ទ័ពយើងទៅវិញទេ,

ទោះបីយើងមានការនឿយហត់ក្នុងសង្គ្រាមយ៉ាងណាក៏ដោយ,អាហារ,សស្ត្រាវុធ,ក៏ស្តួចស្តើងពិតមែន,តែយើងមាន

ប្រៀបតាមកម្លាំងចិត្ត,និងការពិសោធន៏ក្នុងសង្គ្រាម,អាចនាំឲយើង,មានជ័យជំនះ,លើទ័ពសម្ពន្ធមិត្តសៀមខ្មែរជាពុំ

ខាន។

ក្រោយពីបានស្តាប់យោបល់សព្វគ្រប់,អស់មុខមន្ត្រីរួចហើយ,ព្រះសេរីរាជា,ទ្រង់ស្វែងយល់ថា,ខាងមន្ត្រីស៊ីវិល,យល់សម

ហេតុផល,ជាងខាងយោធា,ទ្រង់សំដែងការអរណាស់,ពីសេចក្តីក្លាហាន,និងចិត្តឈឺឆ្អាល,ពីសំណាក់បណ្តាមេទ័ពធំតូច,

ពីទឹកចិត្ត,ជួយយកអាសាព្រះអង្គ,តែទ្រង់សំរេចចិត្ត,ឈរលើការពិត,ជាងសេចក្តីស្រើបចិត្ត,គឺយកការចរចា,សុំចុះចូល

ជាមួយទ័ពសម្ពន្ធមិត្តសៀមខ្មែរ,ព្រោះនឹងធ្វើសង្គ្រាមទល់នឹងគេ,គឺពិតចាញ់គេ,ដូច្នេះជាវញ្ឈកម្ម(អំពើឥតផល)នាំរេហ៏

ពលនិងរាស្ត្រស្លាប់គ្មានប្រយោជន៏(។)មានព្រះបន្ទូលរួច,ព្រះសេរីរាជា,ស្តេចត្រាស់ប្រើរាជតេជទូត,ឲទៅទូលសម្តេចព្រះ

ធម្មរាជាថា,ព្រះអង្គនឹងបញ្ឈប់ធ្វើសង្គ្រាមភ្លាមជាមួយនឹងទ័ពព្រះស្រីសុរិយោទ័យ(។)សម្តេចធម្មរាជា,និងព្រះចៅ

ចក្រពត្តិ,កាលទ្រង់ជ្រាបហើយ,មានព្រះអំណរណាស់,ស្តេចទាំងពីរព្រះអង្គ,ត្រាស់បង្គាប់ឲរាជទូតនោះ,នាំចម្លើយថ្វាយ

តបព្រះសេរីរាជា,ថាសូមអញ្ជើញព្រះរាជា,ឲព្រះអង្គយាងមកស្រុករោងទង,ក្នុងខេត្តកំពង់ចាម,មកជួបជុំគ្នាដើម្បីធ្វើ

បុណ្យអបអរសាទរនូវសន្តិភាពនេះ។

ខណៈនោះ,ព្រះចៅចក្រពត្តិ,ទទួលព្រះសេរីរាជាមេត្រីភាព,ទ្រង់ក្រាបទូលស្តេចខ្មែរថា៖

“ខ្ញុំជាអនុជលើកទ័ពមកនេះ,ព្រោះព្រះរៀមនិងព្រះភាគិនេយ្យោ,ទ្រង់ធ្វើសង្គ្រាមយូរឆ្នាំមកហើយ,ពុំសម្រេច,ដូច្នេះសូម

កុំឲទ្រង់តូចព្រះទ័យឡើយ,សូមតាំងព្រះទ័យជួយព្រះពុទ្ធសាសនា,បំបាត់ទុក្ខប្រជារាស្ត្រឲបាននៅសុខក្សេមក្សាន្ត,ខ្ញុំសុំ

អញ្ជើញស្តេច,ទៅគង់ក្រុងទេពបុរី,ជាមួយគ្នា,ឯចំណែកពញាអុង,ជាបុត្រព្រះអង្គ,ខ្ញុំសុំជាបុត្រធម៍,នឹងទំនុកបម្រុង

ឲដូច,ជារាជបុត្របង្កើតរបស់ទូលបង្គំ,ឯមុខមន្រ្តីបណ្តាជាខ្ញុំ,នឹងចង់ទៅតាមប៉ុន្មាន,ក៏ទៅតាមស្ម័គ្រចិត្តចុះ”

ស្តេចសៀមត្រាស់ចប់សព្វគ្រប់ហើយ,ទ្រង់យាងចូលពន្លាជ័យតែព្រះអង្គឯង,ទុកឲនាយកងទ័ពសៀម,ដែលបានទទួល

ណាត់,កិច្ចការទាហាននោះ,ឃុំសម្តេចសេរីរាជា,ពញាអុង,និង,ខ្ញុំរាជការទុកសិន(។)បន្ទាប់មក,ព្រះចៅចក្រពត្តិ,ឲរាជទូត

ទៅអញ្ជើញ,ព្រះស្រីសុរិយោទ័យ,អំពីត្រើយខាងកើត,ដើម្បីចរចាររៀបចំ,ឲព្រះនគរឲបានសុខសាន្តឡើងវិញ។

ព្រះស្រីសុរិយោទ័យ,ទ្រង់ជ្រាបថា,សៀមចាប់,ព្រះបិតុលា(ឪពុកមា)ទ្រង់មានអំណរណាស់,ដោយមានវិចិន្តាថា,ព្រះចៅ

សៀម,នឹងឲព្រះអង្គ,ឡើងសោយរាជសម្បត្តិជាពុំខាន,ព្រោះព្រះធម្មរាជា,ជាមា,របស់ព្រះអង្គពិតមែន,តែព្រះជន្មវស្សា

តិចជាងទេ,បើមិនដូច្នេះ,ព្រះចៅ,គង់នឹងពិភ័ក្តិ(ការចែក)ផែនដីជាពីរស្មើគ្នាពុំខាន(។)លុះទ្រង់ព្រះចិន្តាដូច្នេះហើយ,

ទ្រង់ក៏សំរេចចិត្ត,យាងទៅជួបនឹងព្រះចៅចក្រពត្តិ(។)ខណៈនោះ,ស្តេចសៀម,ទ្រង់ត្រាស់នឹងព្រះស្រីសុរិយោទ័យថា៖

“សម្តេចព្រះសេរីរាជា,និង,ព្រះអង្គ,ជាគូសង្គ្រាមនឹងគ្នា,ឥឡូវនេះ,បើយើង,យកតែមួយអង្គទៅក្រុងទេពបុរី,ដូចជា

អយុត្តិធម៍ណាស់,ហេតុដូច្នេះ,សូមអញ្ជើញក្មួយ,ទៅក្រុងទេពបុរី,ជាមួយព្រះបិតុលាចុះ”

ព្រះចៅចក្រពត្តិ,ត្រាស់ចប់ប៉ុណ្ណេះហើយ,ក៏ឲទាហានអញ្ជើញ,ព្រះស្រីសុរិយោទ័យ,ចូលក្នុងបន្ទាយ(។)កងទ័ពទាំងឡាយ,

ដែលហែហមព្,រះស្រីសុរិយោទ័យមក,នឹងចូលទៅតាមផងពុំបាន,ព្រោះទាហានសៀម,ឃាត់មិនឲចូល,ដូច្នេះក៏នាំគ្នាថយ

មកចាំស្តាប់ការណ៏នៅខាងក្រៅ,លុះបានដឹងថា,សៀមឃុំស្តេចខ្លួន,នឹងយកទៅស្រុកសៀម,ក៏ទាល់គំនិត,ភិតភ័យ,

ហើយនាំគ្នារត់ត្រឡប់ទៅស្រុកវិញអស់។

សំរេចអស់នូវគោលបំណងដែលបានរៀបចំទុកជាមុននេះហើយ,ព្រះចៅចក្រពត្តិ,ស្តេចក៏លើកទ័ព,នាំក្សត្រខ្មែរទាំងពីរ

ព្រះអង្គ,និងគ្រួសារសៀម,ដែលព្រះសេរីរាជា,បានកៀរពីអតីកាល,យាងវឹលត្រឡប់ទៅស្រុកសៀមវិញ,ព្រះធម្មរាជា,ទ្រង់

យាងជូនដំណើរព្រះចៅសៀម,រហូតដល់ខេត្តលង្វែក,រួចហើយ,ស្តេចទាំងពីរព្រះអង្គ,ក៏ថ្វាយបង្គំលាគ្នានៅត្រង់នោះ(។)

ក្នុងដំណើរវឹលត្រឡប់,ទៅស្រុកសៀមនេះ,ព្រះសេរីរាជា,ព្រះអង្គតូចព្រះទ័យណាស់,និងមានលជ្ជីភាព(សេចក្តីខ្មាស់)ចំពោះ

ព្រអង្គខ្លួនឯង,ព្រោះចាញ់ល្បិចដោយវញ្ចនការ(ការបោកប្រាស់)ទ្រង់ពុំសោយសោះ,អស់ព្រះកាយពល,ទាល់តែទ្រង់ព្រះ

អាពាធ(ឈឺ)ជាទម្ងន់,ក៏ទទួលសុវណ្ណគតទៅ,ឯចំណែកព្រះស្រីសុរិយោទ័យ,ក្រោយពីទ្រង់យាងដល់ក្រុងទេពបុរី,បាន១៥

ថ្ងៃ,មានអាពាធជាទម្ងន់,ហើយទ្រង់សុវណ្ណគតទៅ(។)ព្រះចៅចក្រពត្តិ,ចេញរាជបញ្ញត្តិ,តាំងជាផ្លូវការ,ពញាអុង,ជាព្រះ

រាជបុត្រធម៍របស់ព្រះអង្គ,ទ្រង់ថ្វាយព្រះនាម,ព្រះសុទ្ធានរាជា,ទុកជាបុត្រច្បង,ទ្រង់ប្រោសព្រះទាន,ព្រះរាជបុត្រីបង្កើត,

ឲជាព្រះជាយា,និងព្រះស្នំក្រមការទាំងពួង,ហើយឲយាងទៅគ្រងស្រុកសុវណ្ណខាកលោក។

ព្រះបាទសម្តេចស្រីធម្មរាជា,បានក្លាយជាព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាតែមួយ,ទ្រង់ប្រោសព្រះរាជទាន,រង្វាន់ដល់អស់មុខមន្ត្រី,ឲ

ឡើងយសសក្តិ,សមតាមស្នាដៃរៀងៗខ្លួន,និងទ្រង់លើកលែងយកពន្ធការខ្កួន,និងពន្ធព្រះរាជធានី៣ឆ្នាំ,ដើម្បីជួយសំ

រាលបន្ទុកជីវភាពអាណាប្រជានុរាស្ត្រ(។)ព្រះអង្គបានបន្តសោយរាជសម្បត្តិ,ដោយកិត្តិគុណ,អស់រយៈពេល១៩ឆ្នាំ,ទ្រង់

សោយព្រះទិវង្គត,ក្នុងឆ្នាំ១៥០៤,ក្នុងព្រះជន្មាយុ៦៤វស្សា,ដោយព្រះរោគ៕

សំណួរសួរថា,តើព្រះធម្មរាជា,ជាស្តេចសង្គ្រោះជាតិ,ឬជា,ស្តេចក្បត់ជាតិ?

សូមចាំអានអត្ថាធិប្បាយរបស់ខ្ញុំនៅក្នុងជំពូកទី២

Histoire de comprendre

Mais à qui la faute ?...

Editorial Moulkhmer

Moulkhmer (Mouvement pour le Soutien de la Liberté khmère)

Président Moulkhmer : Lim Kim Ya (Kim-ya.lim@finances.gouv.fr)

Secrétaire Général : Ou Chal (chal.ou@wanadoo.fr)

Publié dans la revue Moulkhmer n° 161, Février 1998

Alors que les souverains régnant résident généralement la plupart du temps dans leurs pays respectifs, pour y exercer leurs fonctions constitutionnelles, celui du Cambodge s’est transformé en feu follet. Le Roi Norodom Sihanou va et vient entre Pékin et Phnom-Penh, en s’arrangeant toujours pour séjourner le moins possible dans sa capitale. Il aime, apparemment, faire la navette entre sa résidence principale (Pékin) et sa résidence secondaire (Phnom-Penh). C’est ainsi qu’au cours du 2è semestre de 1997 on l’a vu séjourner deux mois au Cambodge à la fin de l’été – et d’ailleurs pas à Phnom-Penh mais à Siem Reap – puis repartir pour Pékin le 25 Octobre. Puis il a fait une réapparition soudaine dans la capitale cambodgienne le 3 Décembre, pour retourner ensuite à Pékin le 5 Janvier 1998 sans que personne ne sache au juste quand il reviendrait à Phnom-Penh. Lui-même n’en sait rien sans doute, étant par nature totalement imprévisible. Tout au plus peut-on constater qu’il ne parait pas se plaire beaucoup dans sa capitale, et que Pékin a pour lui plus d’attraits.

Ce monarque, devenu donc un feu follet, a aussi un penchant marqué pour se lamenter sur son sort et, accessoirement, sur celui de son pays. Il parle volontiers d’abdiquer, voire même de se suicider parce que, dit-il, la fin de sa vie « est pleine de honte, d’humiliation et de désespoir » en raison de la situation actuelle de son royaume. Mais, dans ce cas, à qui la faute, sinon à lui-même si on se remémore les événements passés ?...

Des événements qui montrent assez clairement que le dit monarque est le principal responsable de toutes les calamités qui affligent le Cambodge depuis 1970. Pendant 15 ans, en effet, de 1955 à 1970, il était tout-puissant, il avait toutes les cartes en main, il pouvait gouverner à sa guise sans rencontrer aucune opposition – aucune n’étant toléré par lui – et sans avoir à prendre l’avis de personne. Il était en fait un parfait autocrate, étant seul – qui, logiquement, porte l’entière responsabilité des calamités dont il se désole aujourd’hui.

En 15 ans, et disposant d’un pouvoir illimité, il aurait pourtant pu faire beaucoup de choses positives pour son pays et lui épargner les affreux malheurs que l’on sait. Mais, au lieu de cela, il n’a su que mener une politique désastreuse – tant sur le plan intérieur que sur le plan extérieur. Il a agi en destructeur, précurseur inconscient de Pol Pot, cassant l’économie, l’armée, l’administration, la neutralité du royaume, tout en infantilisant son peuple au lieu de le préparer à affronter de prévisibles épreuves. Bref, il n’a su qu’engendrer un gâchis de la pire espèce, temporairement masqué par des artifices démagogiques et par un culte de la personnalité poussé à l’extrême.

Mais il y a plus grave encore que tout cela. En 1970, en effet, alors qu’un ennemi étranger était déjà installé dans une partie du territoire khmer avec la complicité du monarque, un sursaut national se produit. L’autocrate fut destitué de ses fonctions de chef de l’Etat et, d’une manière pacifique, écarté du pouvoir. Et que fit-il alors ? Choisit-il de se faire enfin oublier dans quelque confortable lieu d’exil, pour méditer sur toutes ses erreurs politiques et sur leurs conséquences et pour s’en repentir peut-être ? Nullement, car il préféré commettre le pire des crimes envers son peuple par dépit d’avoir été évincé de sa position de leader soi-disant « vénéré ». Ce crime fut de s’engager aussitôt dans une satanique alliance avec les Khmers rouges, en oubliant du jour au lendemain qu’il les avait combattus pendant trois ans (1967-1970). Par là même, il ouvrait la voie au génocide de 1975 et des années suivantes. Car sans sa caution et sa bénédiction, ces mêmes Khmers Rouges, qui ne comptaient presque plus au début de l’année 1970, n’auraient jamais pu renaître de leurs cendres et parvenir un jour au pouvoir.

Cette alliance monstrueuse fut bien un acte criminel, qui allait coûter 2 millions de morts au peuple cambodgien et des années de terribles épreuves. L’auteur de cet acte criminel, sans doute unique dans son genre dans les annales de l’Histoire, n’a pas eu cependant à l’expier – ce qui est infiniment regrettable. Mais qu’il cesse au moins de se lamenter sur la difficile condition actuelle de son pays, alors qu’il en est le premier et principal responsable !...

Histoire de comprendre

7 Janvier… !

Par Ta Prom

Article publié dans la revue Moulkhmer, n° 156, Août 1997 – Valeur actuelle.

Dans la mémoire des peuples, il est des dates qui rappellent des faits et évènements importants de leur histoire nationale. C’est le devoir des responsables politiques et des historiens de rappeler aux générations futures le passé ancien et récent.

S’agissant des dates historiques, on n’est pas toujours certain de recueillir l’unanimité et de consensus sur leur sens et leur portée. Chacun à sa propre vision des faits. A chacun sa vérité. Des polémiques ne manquent donc pas de s’alimenter dans ce genre de débat où se mêlent la passion et les arrière- pensées. Elles sont d’autant plus virulentes que le rapport de force entre partisans et adversaires semble à peu près égal.

Les récentes polémiques entre les deux partis au pouvoir à Phnom-Penh à propos de la fête du 7 janvier viennent ajouter un nouvel élément de tension au sein de la classe politique. Pour Hun Sen et ses amis ex-communistes, le 7 janvier marque la victoire du peuple khmer sur la barbarie (sous-entendu khmer rouge). C’est donc une fête de libération, une journée de gloire. Ce que réfutaient le Parti du Prince Ranariddh et celui de M. Son Sann, non par sympathie pour les Khmers Rouges, mais pour condamner l’intervention vietnamienne et défendre la souveraineté nationale. Le 7 janvier n’est donc pas la libération du peuple khmer, mais plutôt son asservissement sous le joug étranger.

Au-delà des polémiques qui agitent actuellement le microcosme phnompenhois, une double interrogation s’impose. La première concerne l’acharnement avec lequel Hun Sen et ses amis entendent commémorer le 7 Janvier. Bien sûr, c’est leur victoire sur Pol Pot. Les Vietnamiens, eux aussi, en étaient fiers, puisqu’ils en étaient les artisans. Tous deux n’entendaient guère se faire oublier facilement. Les Cambodgiens, dans leur immense majorité, affichent-ils à ce sujet la même volonté et le même état d’esprit que leurs ex-dirigeants communistes ? Ce n’est pas certain. Certes, ils souffraient beaucoup sous Pol Pot, et c’est tout à fait normal qu’ils voulaient s’en débarrasser pour recouvrer la liberté et une vie normale. Mais, sortir de l’enfer khmer rouge pour entrer ensuite dans un autre enfer communiste, de surcroît vietnamien, n’est jamais rassurant pour les Cambodgiens. Entre la peste khmère rouge et le choléra vietnamien, il n’y a pas de comparaison possible. L’un comme l’autre est mortel pour le Cambodge. Le premier, en détruisant tout et en ne construisant rien de meilleur à la place, ruinait complètement le pays, et hypothéquait gravement son avenir. Le second, en intervenant au Cambodge en violation des règles internationales, avait assurément obéi à ses propres intérêts, la libération des Cambodgiens du génocide n’étant qu’un prétexte. En tout état de cause, le 7 Janvier compte beaucoup plus pour le régime d’Hanoï, pour Hun Sen et ses amis ex-communistes que pour les Cambodgiens. Ces derniers ont d’autres préoccupations, autrement plus urgentes. On pense à l’insécurité et à la précarité dans leur vie quotidienne.

La seconde interrogation porte sur l’attitude du Prince Ranariddh, chef du FUNCINPEC. Si, comme disait un philosophe, l’histoire est écrite pour les vainqueurs, on ne comprend pas pourquoi le Parti du Prince Ranariddh qui gagnait les élections de 1993 ne parvenait-il pas à décréter que le 7 Janvier ne peut être une fête nationale ? En principe, il appartient à la représentation nationale de conférer le caractère national à une fête. Pourquoi l’Assemblée nationale khmère, dont la majorité est composé de députés n’appartenant pas au camp de Hun Sen, ne décrétait-elle pas que le 7 Janvier ne peut être un jour férié ? On aimerait connaître les raisons d’une telle carence.

Si Hun Sen et ses amis voulaient fêter le 7 Janvier, cela n’a rien de surprenant. Ils pourraient parfaitement le faire. Mais entre eux, et à titre privé ! Qu’ils obligent tous les Cambodgiens à les suivre dans cette voie, c’est foncièrement antidémocratique.

Histoire de comprendre

L'esprit de Pol Pot...

Par Ou Chal

DEA de Philosophie

Ex-Secrétaire Général de Moulkhmer

Article publié dans la revue Moulkhmer, n° 163, Juillet 1998  - Valeur actuelle.

L’esprit de Pol Pot Es-tu toujours là ? Au Cambodge, pays macabrement lié au monstre Pol Pot, et au roi Sihanouk, respectivement auteur et complice de l’autogénocide (1975-79), l’âme de ce grand criminel et son emprise demeurent très vivaces. Tant que le polpotisme et le sihanoukisme ne sont pas morts, et continuent de diriger cet Etat, l’ère de démocratie et des droits de l’homme ne pourra jamais s’y établir. Et la révolution moderne, celle de la démocratisation, reste toujours à accomplir. Bref, plus d’un demi-siècle après l’accession de Sihanouk au trône, le Cambodge végète toujours dans le précipice. Et, vingt ans après l’arrivée des communistes vietnamisés au pouvoir en 1979, l’autogénocide demeure encore impuni ! La situation politique, économique et sociale y est étouffante. Dans le contexte explosif de l’Asie du Sud-Est, où le régime dictatorial et archi-corrompu de Marcos a été balayé, et où Suharto a été récemment écarté de la présidence, vingt ans de pouvoir royalo-communiste au Cambodge, ou, plus exactement, un demi-siècle la monarchie sihanoukienne, c’en est trop !

L’autogénocide banalisé :

Vingt ans après le crime, aucun pouvoir khmer n’a osé demander à la communauté internationale de le juger. Ses dirigeants sont trop occupés à s’enrichir personnellement. Ils passent leurs temps à s’autocélébrer. Quotidiennement, les journaux impriment des pancartes publicitaires vantant leurs mérites insignifiants, ou leur présentant des vœux d’anniversaire. Ces articles dithyrambiques sont payés par des flagorneurs de tous bords, qui ont bénéficié auparavant de bienveillances dans la corruption administrative : Octroi frauduleux de contrats, escroquerie financière…La flatterie s’accompagne de faveurs, de favoritisme et d’amnistie. Personne n’est surpris de la pauvreté de la population et du pays : Les dirigeants détournent et empochent l’argent d’État, l’absence de fiscalité sur les biens immobiliers (taxes foncières et impôts locaux…), qui frapperaient ces nouveaux propriétaires de terrains et villas spoliés après l’ère de Pol Pot. Sans une politique de fiscalisation et de redistribution de richesses nationales, tout le pays deviendra la zone de misère dans la mondialisation politique. Vingt ans après le génocide, la nation assiste encore à l’effort officiel de blanchiment du criminel ! Depuis 1993, l’histoire khmère est jalonnée de tollés contre ces amnisties, le pays se retrouve d’ores-et-déjà irréversiblement gouverné par des Khmers Rouges de tous bords. On connaît ceux qui ont profité de la première amnistie en faveur du troisième boucher Ieng Sary. L’opération de ravalement du crime et de banalisation se poursuit sans relâche. À la veille des campagnes officielles des élections législatives du 26 juillet 1998, Hun Sen a déclaré qu’il pardonnera à Khieu Samphân, si celui-ci lui livre Noun Chéa et Ta Mok. Khieu Samphân aura sa grâce et échappera à la condamnation en tant que principal rersponsable du génocide. Hun Sen se comporte étrangement comme un laveur de génocide. J’éprouve de la nausée, parce que Hun Sen, en tant que Khmer, et chef d’un parti politique dans ce petit Etat, distribue sans gêne des grâces aux bourreaux coupables de génocide sans consulter les victimes, et condamnés par la communauté internationale. Il méprise tout un peuple. Il encourage d’autres criminalités, et ne défend ni droit ni la justice. Il joue son rôle de défenseur du polpotisme. Quelques jours auparavant, il a grâcié les principaux Khmers Rouges « dissidents » de Ta Mok (à savoir Mak Ben, Thioun Thioeurn, Chan Youran, In Sophéap, Kor Bun Héng…). Historiquement, on peut d’ores-et-déjà qualifier 1979-1998 de période de ravalement, de banalisation et de bonification du génocide. En effaçant le passé, en s’associant à la mafia et en s’adonnant à la corruption, le pouvoir aggrave la misère de tout un peuple. Les ingrédients d’explosion social existant dans la région sud-est asiatique sont d’ores-et-déjà réunis dans ce système rayalo-communiste. Il y aura nécessairement la destitution des Marcos khmers, le limogeage des Suharto cambodgiens, ou l’emprisonnement des présidents à la coréenne. La politique de réconciliation nationale avec les criminels est une politique de ravalement des crimes. Pour sauver la monarchie sihanoukienne ? Pour pérenniser les pouvoirs des anciens Khmers Rouges et complices ? Le chaos khmer est toujours là, total et inextricable ! La justice n’y est pas indépendante. L’armée est clanique, indisciplinée et inefficace ; elle constitue un très lourd fardeau pour le budget de ce petit Etat. Elle est source d’instabilité politique pour le pays. Il n’existe plus de notion de service public dans l’administration. Il n’y a que la corruption, la mafia, et le laisser-aller du libéralisme sauvage. Quelques partis sont propriétaires des richesses du pays et une poignée de dirigeants détient tous les pouvoirs. Depuis 1993, aucun crime ou assassinat recensé par l’ONU n’a été élucidé. Où est passé l’esprit de démocratie, de justice et de valeurs humaines, entretenu lors de la première révolution républicaine ? Si les dirigeants ne veulent pas se rappeler du passé, ils ne seront pas capables de construire le présent. Car, sans mémoire, ils ne pourraient rien bâtir de solide. Cette nation en ruines, amnésique, et souillée par Pol Pot et Sihanouk a déjà perdu son identité. Les Cambodgiens éprouvent une grande honte devant cette dégénérescence ethnique et morale : l’esprit de Pol Pot continue insidieusement de diriger ce royaume. Après plus d’un demi-siècle de règne de Sihanouk, le pays est toujours banni par l’ONU, et n’est même pas capable d’organiser tout seul ses élections législatives. L’ONU a esquissé récemment la forme d’un Tribunal International pour juger tous les crimes futurs contre l’humanité. La communauté internationale a déjà mis sur pied trois tribunaux spéciaux pour juger les génocides en Allemagne, en Yougoslavie et au Rwanda. Récemment, la France a reconnu le génocide arménien, perpétré par la Turquie. L’autogénocide khmer, commis par une poignée de monstre aidés par un roi fou nommé Sihanouk, dépasse l’entendement humain. Un quart de siècle après, ce crime continue d’être blanchi par le complice, bonifié par ceux-là, même qui y ont participé et qui dirigent actuellement le pays. Le Cambodge ne sera jamais stable avec ces hordes de criminels impunis. C’est un devoir suprême pour les Cambodgiens de combattre pour la vérité du génocide, pour le mémoire des victimes et pour la stabilité du pays afin de pouvoir y bâtir leur avenir. Cette noble mission nécessite tout un programme : Référendum constitutionnel, mouvement libérateur, création d’institutions adéquates pour juger le crime. Sans cette perspective, la participation actuelle de trente neuf partis aux élections législatives du 26 juillet se révélera inutile, car après ce scrutin le chaos social, politique et économique continuera de plus belle !

Les dettes, les aides et la trésorerie de l’État :

L’État royalo-communiste fonctionne comme si sa trésorerie appartenait aux dirigeants des partis. Il n’existe pas d’institutions indépendantes pour contrôler les dépenses d’Etat. D’où la corruption impunie, l’inutilité et l’inefficacité des aides et prêts étrangers. Ces fonds se retrouvent détournés de leurs objectifs d’origine. Dans quelques années, l’État se retrouvera asphyxié, comme certains pays du tiers-monde, par le poids d’emprunts. L’essentiel de ces dettes n’a pas été utilisé dans la construction d’infrastructure ou dans des investissements productifs. Ces emprunts détournés alimentent la colère généralisée sociale et fragile la solidarité nationale. Il étrangle mortellement l’économie qui perd ainsi sa capacité d’adaptation et de modernisation. Lors des campagnes électorales, certains partis riches distribuent des pièces de tissus, du riz, du prahoc, du sel…aux électeurs. Du prahoc et du sel…avant les élections, en échange de corruptions impunies, quand ils seront au pouvoir ? Il faut démanteler ce régime et changer cette mentalité. Sinon, après les élections, tout redeviendra pareil !

La corruption et la fortune des dirigeants :

Au Zaïre, on continue de polémiquer, d’enquêter, et réclamer la fortune de Mobutu, accumulée au cours de son règne. Quotidiennement, des étudiants indonésiens réclament le jugement et la restitution des richesses détournées par Suharto et sa famille (plusieurs milliards de dollars). Les mêmes évènements se sont produits aux Philippines, en Corée du Sud. La dictature et la corruption ont toujours été la source de bouleversements politiques et sociaux, partout dans le monde. Le Cambodge ne pourra pas y échapper, car l’injustice y est de grande envergure. Le processus en est déjà enclenché, et arrivera bientôt à sa maturité. La société khmère vit actuellement sa phase de croisière de corruption et de criminalité. Rien ne pourra être résolu si on n’y instaure pas le système républicain. Car la banalisation du génocide, de la criminalité et de la corruption ne peut se développer impunément que dans ce système royalo-communiste.

L’opposition impossible :

La tradition féodale khmère n’a jamais permis à la classe politique de pratiquer la démocratie. Celle-ci suppose l’existence et la reconnaissance officielle de l’opposition. Cette démocratie n’existe que de façade, pour tromper la communauté internationale. Elle n’a jamais connu d’élections locales ou municipales. Sans bases de démocratie locale, et sans moyens, les véritables oppositions démocratiques ne seraient jamais viables. Il n’y aurait que des oppositions complaisantes. Pour jouir de la stabilité politique, il faut au préalable procéder aux élections municipales et locales offrant ainsi aux différentes oppositions l’opportunité d’exercer leurs compétences. Si elles perdent le scrutin législatif, au moins elles peuvent garder certains pouvoirs locaux. Hélas, au lieu d’organiser d’abord ces élections municipales, avant la fin de son mandat, le gouvernement mal inspiré a choisi de les oublier pour mieux frauder au scrutin législatif. Donc, il n’y aura rien de positif à attendre, ni démocratiquement, ni socialement. On peut qualifier ce scrutin de « mettre la charrue avant les bœufs ». On ne peut espérer qu’il aura la tenue d’un tribunal contre le génocide. Des pouvoirs successifs travailleront encore à faire oublier ce crime. Et, il y aura plus de corruption, plus d’enlèvements, plus de criminalités. Quoiqu’ils fassent ou qu’ils disent, les dirigeants khmers continuent d’agir sous l’emprise de l’esprit de Pol Pot. Ce qui se produit aujourd’hui en Indonésie, ou hier aux Philippines et en Corée du sud, aura lieu nécessairement au Cambodge.

L’étape républicaine :

Il y aura donc tôt ou tard une grande secousse démocratique pour mettre fin à cette dégénérescence. À travers le monde, seule la révolution républicaine a fait ses preuves dans sa mission de démocratisation. Des grèves et manifestations en sont les premiers pas. L’étape républicaine sera inévitable pour démanteler le régime antidémocratique, sans identité et sans mémoire. Elle prendra le temps, à cause de l’emprise de cette dictature et du degré de prise de conscience du peuple. La Corée du Sud a mis un demi-siècle avant de pouvoir emprisonner deux présidents de la république. Il en est de même des Philippines, avant le démantèlement de l’équipe et de la famille Marcos. La Thaïlande a également des révolutions à petites dosses. Elle a progressé sans trop de massacre de rue pour adapter ses Constitutions, et le Roi joue un rôle important et bénéfique, ce qui est contraire au Roi cambodgien qui joue un rôle néfaste pour la démocratie dans son pays. L’Indonésie a déjà entamé sa phase de bouleversement politiques et sociale. Au Cambodge, en retard de 50 ans sur ses voisins, sans ces premiers pas républicains, il n’y aura pas de bouleversements sociaux, démocratiques, bénéfiques et stables. Les dirigeants khmers actuels, à l’instar de leurs collègues régionaux, continuent d’accumuler d’énormes fortunes, par la corruption. Le premier gouvernement khmer juste et intègre sera celui qui osera bouleverser l’ordre actuel et juger tous les auteurs du génocide et les dirigeants corrompus. D’ici là, tous les gouvernements successifs demeureront aveugles, sans mémoire, sans identité. Le coup de force des 5-6 juillet n’était qu’un coup ambigu, sans idéologie, fonctionnant dans une logique de renforcement de pouvoir communiste aux dépens des monarchistes. C’était une affaire des royalo-communistes. Une fois dans l’impasse, le pouvoir s’est arrangé pour innocenter tout le monde y compris Ranariddh et le FUNCINPEC. Actuellement, l’armée indisciplinée et pléthorique s’est empêtrée dans le problème d’incorporation des soldats de Nkek Bun Chhay. Toutes les guerres cambodgiennes proviennent de ces forces armées. Ce coup inutile, sur fond de luttes pour le pouvoir, a été ramené à sa piètre signification par le Japon. Bref, il a déshonoré le Cambodge et le mal consolidé le pouvoir des protagonistes. Le Cambodge se trouve plus que jamais déstabilisé sur ces nouvelles bases. Chaque camp se retranche de nouveau dans sa sa position d’origine. Le pays est revenu à la même situation qu’avant 1993 où les Khmers Rouges gardaient leurs forces pour détruire la nation après les élections. En 1998, l’armée de Ranariddh sous la direction de Nhek Bun Chhay, adoptera la même tactique, tout en participant aux élections législatives. La seule solution valable pour le pays, c’est l’écrasement de ces rebelles par une représentative des valeurs républicaines. Sans cette perspective, les prochains aides ou prêts étrangers n’enrichiront que les voyous politiciens. Vingt ans après le génocide, les Cambodgiens se retrouvent toujours sans espoir d’avenir. C’en est trop ! Le changement de régimes ou de dirigeants, fût-il fréquent, par des mécanismes démocratiques, se révèle très nécessaire, tant sur le plan psychologique que moral. Sur le plan social et économique, ce serait vital et urgent. Un demi-siècle de règne de Sihanouk, c’est plus que catastrophique, surtout quand Sihanouk a été le complice du génocide de son propre peuple !

Le devoir des Cambodgiens :

Dans ce chaos moral, social, et de banalisation du génocide, tout Cambodgien a le devoir de combattre pour la vérité, pour préserver son passé, et rétablir la justice, pour l’honneur de sa nation et celui de l’humanité. Les criminels et leurs complices s’efforcent toujours de faire oublier l’autogénocide. L’avenir sera du côté de la vérité et de la justice, et l’Histoire jugera ces dirigeants criminels. L’ère de la grande autoroute de l’information l’aidera dans cette entreprise. Jusqu’à présent, les dirigeants khmers ne sont pas dignes de représenter leurs compatriotes, leur nation, ou leur culture d’origine. Ce ne sont que des profiteurs et complices du crime. La tâche de libération sera de longue haleine. Mais elle est très noble, et mérite d’être très bien remplie. La race khmère, sa nation et sa culture ne devraient pas s’identifier à la barbarie de Pol Pot, ni à l’imbécillité de la monarchie sihanoukienne.